ÇİN UYGARLIĞI

1)    Uygarlık, Sarı ve Gökırmak çevresinde gelişmiş­tir.

2)    Merkezi Devlet Kuzey Çindeki derebeyliklerin Çou Hanedanı tarafından birleştirilmesi sonucu kurul­muştur.

3)    Ülke toprakları feodal beylikler arasında paylaş­tı­rılmıştır. Bu feodal beyler içerisinde en güçlü olanı ül­kede egemenliğini ele geçirerek merkezi birliği sağla­mıştır. Bu durum Çin siyasi ta­rihinde hanedanların öne çıkmasına neden olmuştur.

4)    Çin uygarlığı teknik buluşlarıyla tanınır. Bunlar kağıt, matbaa, ipekli dokumacılık, pusula ve barut. Çinli­ler bu bu­luşlarıyla dünya kültürüne ve ekonomisine kat­kıda bu­lunmuşlardır. Çin porselen ürünleri ve ipekli do­kumaları dünyada aranan önemli eşyalardan ol­muştur.

5)    Hun ve Tibet saldırılarına karşı Çin seddini yap­mış­lardır.

6)    Çin'de yetişen Konfiçyüs ile Lou–Çe siyasi fikirle­riyle tanınırlar. Konfiçyüs önemli bir felsefecidir. Çin'de eşitilği, adaleti ve iyiliği savunmuştur. 

HİNT UYGARLIĞI

1)    İlk uygarlık İndus nehri dolaylarında doğmuştur.

2)    M.Ö. 1200'lerde Hindistan'a gelen ari kavimler egemenliklerini kurmak için Kast Sistemi denilen bir ta­bakalaşma hareketini gerçekleştirmişlerdir. Bu tabaka­laşmada aşağıdaki sınıflar ortaya çıkmıştır.

1-    Brahmanlar: rahipler

2-    Kşatriyalar: Asiller ve askerler

3-    Vaysiyallar: Tüccarlar, sanatkarlar ve çiftçiler

4-    Südralar:Köleler

3)    Kast grupları içerisinde birinden diğerine geçiş ya­saktır. Kast sistemi ilk çağda Hindistan'da merkezi dev­letin kuruluşunu engelleyen en önemli nedendir. Diğer etkenler ise farklı diller, inanışlar kültürleri ve coğrafi ko­şulların olumsuzluğudur.

4)    Hindistan'ın en eski dini Veda dinidir. Brahman rahiplerin bu dine katkıları sonucu Brahmanizm denilen inanış ortaya çıktı. Brahmanizm Kast sisteminin çelişki­lerine uygundur. Daha sonraları Kast'a tepki olarak Bu­dizm denilen din ortaya çıktı. Ancak Brahmanların en­gel­lemeleri üzerine Budizm daha çok Hindistan dışındaki Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde benimsenmiştir.

MISIR UYGARLIĞI

1)    Uygarlık Nil deltası ile Nil nehri çevresinde geliş­miştir.

2)    Mısır uygarlığı daha çok Mısır'da yaşayanlarca geliştirilmiştir.

3)    Şehir devletlerinin birleşmesiyle ilk merkezi devlet kurulabilmiştir. Bu devlet dünya tarihindeki ilk merkezi devlettir.

4)    Devletin başında firavun adı verilen krallar bulu­nurdu. Firavunlar tanrı kraldı. Yetkileri sınırsızdı. Bu ne­denle devletin siyasi yapısı teoraktik monarşi idi.

5)    Firavunlar ülkeyi "nom" adı verilen vilayetlere bö­le­rek yönetmişlerdir ve buralara valiler atamışlardır. Amaç merkezi otoriteyi sağlamaktı.

6)    Ekonomi tarıma dayanmıştır. Vergiler tarım ürün­lerinden oluşmuştur.

7)    Ülke yönetiminde firavuna, vezir, asiller, rahip­ler, askerler ve katipler yardımcı olmuştur.

8)    Köylüler ile köleler, asillerin, rahiplerin ve askerle­rin topraklarında çalışmışlardır. Şehirliler ise ticaret ve sanatla uğraşmışlardır.

9)    Mısır'da yaşayanlar birden çok tanrıya inanmışlardır. En büyük tanrı güneş tanrısı idi. Ölümden sonra hayatın devamına inanmışlardır. Bu ina­nış şekli mumyacılıkta, eczacılıkta, tıpta, mimaride, re­simde ve heykelcilikte önemli gelişmeleri sağlamıştır.

Not: Tıp bili­minin temel bilgileri Mısırda ortaya kon­muştur.

10)Aritmetikde, Geometride ve astrolojide önemli ça­lışmalar gerçekleştirmişlerdir.

11)Hiyeroglif denilen yazının yanısıra hiyeratik ve demotik denilen yazı türlerini geliştirildi.

12)Firavun IV. Amenofis zamanında "Aton" adı veri­len bir din ortaya çıkmıştır. Tek tanrılı bir dine benzeyen bu ina­nış, isyanlar nedeniyle Mısır'da yaygınlaşmıştır.

13)Kuzey Suriye'nin verimli topraklarını almak için Hi­titliler Kadeş Savaşını yapmışlardır. (M. Ö. 1280) Tarihin ilk büyük meydan savaşı sayılan bu savaşta taraflar bir­birlerine kesin üstünlük sağlayamamıştır. Daha sonra ta­raflar Kadeş Antlaşmasını yapmışlardır. (M. Ö.1295) Bu antlaşma tarihin ilk yazılı antlaşmasıdır.

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

SÜMERLER

1)    Konuştukları dilin filolojik yapısı ile bıraktıkları eserler Sümerlerin Orta Asya kökenli olduğunu ortaya koymuştur.

2)    Güney Mezopotamya'ya yerleşen Sümerler su­lama kanalları ve barajlar yaparak yaşadıkları toprağı ta­rıma elverişli hale getirmişlerdir.

3)    Tarihdeki ilk şehir devletlerini (siteleri) kurmuşlar­dır.

4)    Sümer kralları rahip kral özelliğini göstermişlerdir.

5)    Sümerler, Mezopotamya uygarlığının kurucusu ol­muşlardır. Başlıca buluşları şunlardır; Yazı, tekerlek, 60 tabanlı sayı sistemi, çemberin 360° oluşu, tarihdeki ilk güneş ve ay takvimleri, yıldızların burçlara ayrılması. Ta­rihin ilk yazılı destanları olan Gılgamış ve Yaradılış des­tanlarını yazmışlar, damga ve silindir şeklindeki mühürleri ve çömlekçi çarkını icat etmişlerdir.

6)    Urgakina, rahiplerin sömürü­süne karşı tarihin ilk ihtilalini gerçekleştirdi ve bunun son­rasında tarihin ilk yazılı kanunlarını yaptı. Bu kanun­larda özel mülkiyeti koruyucu hükümlere yer verdi.

7)    Ziggurat adı verilen tapınaklar yaparak, bunları okul, depo ve rasathane olarak kullanmışlardır.

8)    Ekonomik yaşam tarıma dayanmıştır. İhtiyaç duy­dukları madenleri almak içinde dış ticaret yönelmiş­lerdir.

9)    Öldükten sonra yaşamın devamına inanmadıkla­rından mezarlara eşya koymamışlardır.

10)Bir süre Akadların egemenliğinde yaşadılar. Egemenliklerini yeniden kazandıkları bu dönemde de Elamların saldırısıyla karşılaştılar ve bağımsızlıklarını kaybettiler. 

AKADLAR 

1)    Sami kökenli kavimlerdendir. Tarihin bilinen ilk düzenli ordusunu kurarak Mezopotamya'da üstünlük sağladılar.

2)    Mezopotamya dışında toprak kazanarak tarihin ilk imparatorluğunu kurdular. Ancak bu imparatorluk kısa sürede dağıldı. Başlıca nedenleri, merkezi otoritenin tam olarak geliştirilememesi, iç isyanlar ve dış saldırılar.

3)    İran üzerinden gelen kavimlerin saldırısıyla Akad devleti yı­kıldı.

4)    Akad dili Mezopotamya'nın yaygın bir kültür dili olmuştur. 

BABİLLİLER 

1)   Sami kökenli kavimlerdendir.

2)   En etkili oldukları dönem Hamurrabi dönemidir. Kral Hamurrabi iktidarını kurduğu orduya ve yaptığı ya­sa­lara dayandırmıştır. Böylece tarihin bilinen ilk monar­şik idaresini kurdu.

3)   Hamurrabi Mezopotamya'daki yasaları toplayarak konularına göre sistemli hale getirdi. Ayrıca yasalarında kısasa kısas özelliğine yer verdi.

4)   Hamurrabi'den sonraki süreçte devlet zayıfladı. Hititler bu devlete son verdi.

5)   Babilliler, Hititlerin yıkıl­ma­sından sonra Asur egemenliğine girdiler. Medlerle itti­fak yapa­rak Asur devletini yıktılar. İkinci kez devlet kur­dular. Mezopotamya'nın en son devleti olan II. Babilé Persler son vermiştir.

ASURLULAR 

1.    Mezopotamya'nın Asur şehrinde yaşamışlardır. İlk zamanlarda ticarete önem vermişlerdir. Bu süreçte Ana­dolu'da koloniler kurmuşlardır.

Kolonilerden en önemlisi Kayseri Kültepe'de kurulmuş olan Kaneş idi.

Not: Kaneş'te (Kültepe) yapılan araştırmalar sonucu Anadolu'daki ilk yazılı belgeler bulunmuştur. Bu durum Anadolu'ya yazıyı Asurluların getirdiğini göstermiştir.

2.    Hititlerin yıkılmasından sonra Ön Asya'da güçlü bir devlet olarak ortaya çıkmışlardır. Doğu ve G.D.Anadoluyu, Suriye'yi, Filistin'i ve Mezopotamya'yı egemenliklerine almışlardır. Bu yerlerden ağır vergiler almışlardır.

3.    Çok tanrılı bir dinsel yaşayışları vardır. Asur kral­ları tanrı kral olduklarını topluma kabul ettirmişlerdir.

4.    Kültürel çalışmalara önem vermişlerdir. Mezopo­tamya'nın Ninova şehrinde tarihin bilinen ilk kü­tüphane­sini kurdular.

5.    Med–Babil ittifakı Asur devletine son vermiştir. 

ELAMLAR 

1.    İran'ın güney batısı ile Mezopotamya'nın doğu­sunda kalan dağlık bölgede yaşamışlardır. Tarımsal top­raklara sahip olmak için Sümer ülkesini istila etmişlerdir.

2.    Elamların egemenliğine Asurlular son vermiştir.

İRAN UYGARLIKLARI

MEDLER 

1.    İran'ın batısı ile G.D. Anadolu arasında kalan dağ­lık ve yaylalık bölgede yaşamışlardır. Bölgenin koşul­ları gereği hayvancılıkla geçinmişlerdir.

2.    Babillilerle ittifak yapıp Asur devletini yıktılar. Böylece Mezopotamya'da toprak kazandılar.

3.    Anadolu'ya egemen olmak için Lidyalılarla sa­vaş­tılar. Savaşlar sonunda Kızılırmağı sınır yaptılar.

4.    Medlerin bağımsızlığına Persler isyan ederek son ver­mişlerdir. 

PERSLER 

1.    Medleri yıkarak tarih sahnesine çıktılar. Mezopo­tamya'daki II. Babil devletine son verdiler. Batı Anadolu'­daki Lidya devletine ve İyon şehir devletlerini egemenlik­lerine aldılar.

2.    Kafkasya'daki İskitleri yenilgiye uğrattılar.

3.    Ege denizi ile Karadeniz arasında yapılan Boğaz­lar ticaretini ele geçirmek için Yunanistan'daki Atina devletiyle savaştılar. Başarılı olamadılar. Bu sa­vaş­lardan biri olan Maraton savaşını kaybettiler.

4.    Perslerin egemenlik alanı doğuda Maveraün-ne­hir'den ve Hindistan'dan başlayarak Trakya'ya ve Mısır'a kadar genişlemiştir. Bu toprakları kolay yönete-bilmek için "Satraplık" denilen vilayetler kur­muşlar ve buralara valiler atamışlardır. Ayrıca güçlü or­dular kurmuşlardır. Bunların yanı sıra tarihin ilk düzenli posta teşkilatını ve ilk istihbarat teşkilatını kurdular.

5.    İmparatorluğu kapsayan ticaret yollarına önem verdiler. Ayrıca imparatorlukta sadece Pers parasının geçerli olmasına önem vermişlerdir.

6.    Zerdüşt dinine inanmışlardır. Bu dinde cennet ve cehennem anlayışları bulunmaktaydı. Ateş kutsal sa­yıl­mıştır. Persler önceleri çok tanrılı dine sahiptiler.

7.    Pers devletine Makedonya kralı Büyük İskender düzenlediği Asya seferinde son vermiştir.

DOĞU AKDENİZDE KURULAN  DİĞER UYGARLIKLAR

 İBRANİLER 

1.    Sami kavimlerindendir. Hz. Davut döneminde Fi­listin'deki Kudüs şehrini kurarak devletlerinin temelini atmış oldular.

2.    Hz. Süleyman zamanında ticarete önem vererek zenginleşmişlerdir. Daha sonra devlet iç çatışmalarla İs­rail ve Yahudi devleti olarak ikiye ayrılmıştır. Bunlar da dış saldırılarla yıkılmıştır.

3.    Tarihin ilk tek tanrılı dini olan "Musevilik" İbrani­lere aittir. İbraniler bu dinin yalnızca kendi kavimle­rine gön­derildiğini söylemişler ve kendilerinin üstün ol­duğunu be­lirtmişlerdir. Bu durum Museviliğin, Hristiyanlık ve İs­lamiyet gibi yaygın bir din olmasını ön­lemiştir. 

FENİKELİLER 

1.    Sami kavimlerindendir. Bugünkü Lübnan'ın dağlık kıyı kesiminde yaşamışlardır. Bu bölgeden Suriye kıyıla­rına doğru yayılan Fenikeliler şehir devletleri kurdular. Yaşadıkları bölgenin tarıma ve hayvancılığa elverişli ol­maması nedeniyle balıkçılığa ve denizciliğe yönelmişler ve Akdeniz kı­yılarında koloniler kurmuşlardır.

2.    Fenikeliler ürettikleri zeytin yağı, kereste, boya ve camdan oluşan ürünleri Akdeniz'in diğer bölgelerine satmışlardır.

3.    Fenikeliler Sümer çivi yazısı ile Mısır Hiyerog­lif ya­zısını örnek alarak tarihin ilk alfabesini icat etti­ler.

Not: Fenike alfabesini İyonlar ve Yunanlılar kul­lanmıştır. Daha sonra Romalılar Yunanlılardan aldık­ları alfabeyi Latin alfabe­sine dönüştürmüşlerdir.

4.    Mısır ve Mezopotamya ile ilgili teknik gelişmeleri ticari faaliyetler yoluyla Akdeniz'in diğer kavimlerine ta­nıtmışlardır.

5.    Fenike koloni hareketi zamanla İyon ve Yunan koloni hareketi karşısında gerilemiştir. Çünkü İyonlar ve Yunanlılar kolonileri yeni bir vatan kabul etmişler ve bu doğrultuda etkili politikalar izlemişlerdir. 

ANADOLU UYGARLIKLARI

Yaplan arkeolojik araştırmalar Anadoluda tarih ön­cesi dönemlerin yaşandığını göstermiştir. Başlıca örnek­ler şunlardır:

√    Yontma Taş Çağıyla ilgili buluntular, Antalya Ka­rain ve Beldibi mağaralarında çıkarılmıştr.

√    Cilalı Taş Çağıyla ilgili buluntular. Konya, Çatal­höyük, Diyarbakır Çayönü ve Burdur Hacılar yer­leşmele­rinde elde edilmiştir.

√    Kalkolitik dönem ile ilgili buluntular. Denizli, Çivril, Beycesultan yerleşmeleri ile Burdur Hacılarda görülmüş­tür.

√    Tunç çağıyla ilgili buluntular. Çanakkale Truva, Kayseri, Kültepe, Yozgat–Alişar, Çorum–Alacahöyükde çıkarılmıştır.

- Anadolu'da Yazılı Devirlerin Başlaması : Ana­doluya yazıyı Asurlular getir­miştir. Bu durum Kayseri Kültepede yapılan araştırma­lardan anlaşılmıştır. Bulunan belgeler Anadolu'nun ilk yazılı belgeleridir. Böylece Ana­dolu'da Tarih devirlerine (yazılı döneme) girilmiştir.

HİTİTLER 

1.    Anadolu'ya Kafkasya üzerinden gelmişler Kızılır­mak yayı içerisinde kalan Kapadokya adı verilen böl­geye yerleşmişlerdir.

2.    İlk zamanlarda küçük krallıklar ve beylikler ha­linde örgütlenmişlerdir. Bu krallıkların birleşmesiyle mer­kezi bir devlet kurmuşlardır. Bu devlet Anadolu'da siya­sal birliği sağlayan ilk devlet olmuştur. Hattuşaş'ı (Boğazköy) başkent yapmışlardır.

3.    Ülkeyi yöneten krala büyük kral denilmiştir. Büyük hükümdar aynı zamanda baş rahip, baş komutan, baş yargıç idi.

4.    İlk zamanlarda kral yaptığı işlerden dolayı Pan­kuş meclisine hesap verirdi. Kralın monarşik idaresi ar­tınca Pankuş meclisinin önemi kalmamıştır. Yönetimde ana kraliçe Tavannanna söz sahibi idi.

5.    Toplumsal yaşamda şu sınıflar görülmüştür. Asil­ler, özgürler ve köleler.

6.    Hitit saraylarında "Anal" deni­len kral yıllıklarını yazan katipler görevliydi. Bu yıllıklar tarih yazıcılığına ör­nektir.

7.    Hitit kanunları daha çok insancıldı. İdam cezasını çok az uygulamışlardır. Kadınlara mirastan pay vererek, Özel mülkiyeti korumuşlardır. Ayrıca kölelere bedel öde­yerek özgür olabilme hakkını da tanımışlardır.

8.    Hititler çok tanrılı bir dinsel yaşayışa sahiptiler. Komşu kavimlerin tanrılarına da önem vermişlerdir.

9.    Hititler Kuzey Suriye'nin verimli topraklarına sahip olmak için Kadeş savaşını yapmışlardır. (M.Ö.1295) Ön Asya'da Asur tehlikesi belirince Kadeş anlaşmasını yapmışlar ve bu anlaşmayla Asur'a karşı ittifak kurmuş­lardır (M.Ö. 1280).

10.M.Ö. 1200'lerde Ege denizinden gelen kavimlerin İstila hareketleri Hitit devletinin yıkılmasına neden ol­muş­tur. Bu sırada bazı Hitit boyları Orta Toroslar'da ve Gü­neydoğu Anadolu'da "Geç Hitit Beylikleri" denilen bey­likleri kurmuşlardır. Ancak Asurlular Geç Hitit Beyliklerine son vermiştir. 

URARTULAR 

1)    D. Anadolu'da Van bölgesini kendilerine merkez yapmışlardır. Buraya ilk çağda Tuşpa denilmiştir.

2)    Yaşadıkları topraklar tarıma elverişli değildi. Az sayıda olan tarıma elverişli toprakları, sulama kanalları ve barajlarla sulamışlardır.

3)    Madeni eşya yapımında, taş işçiliğinde ve kuyum­culukta başarılı olmuşlardır.

4)    D. Anadolu'da kaleler yapmışlardır.

5)    Hititlerin yıkılmasından Anadolu'ya yönelen Asur istila hareketlerini engellemişlerdir.

6)    Çok tanrılı bir inanca sahiptiler. En büyük tanrıları sa­vaş tanrısıydı. Öldükten sonra hayatın devamına inandık­ları için mezarlara eşya koymuşlardır. 

LİDYALILAR 

1)    Batı Anadolu'da Gediz ve Menderes ovalarının bulunduğu verimli topraklarda yaşamışlardır. Başkent Sarde (Sard) idi.

2)    İlk madeni parayı bularak ticarete kolaylık sağla­mışlardır.

3)    Komşuları olan İyonlardan ticaretin önemini gör­düler. Batı Anadolu'dan Mezopotamya'ya kadar uzanan büyük bir ticaret yolu yaptılar. Kral yolu denilen bu ticaret yoluyla Mezopotamya ile Batı Anadolu arasında ticari ve kültürel faaliyetlerde bulundular.

4)    Ekonomik güçleri arttıkça orduya verdikleri önemi azalttılar. Orduya paralı asker aldılar. Bu durum askeri yapılarının zayıflamasına yol açmıştır. Perslerin saldırı­sıyla bağımsızlıklarını kaybettiler. 

FRİGYALILAR 

1)    Boğazlar üzerinde Anadolu'ya gelerek Batı Ana­dolu ile Ankara yakınlarındaki Polatlı arasındaki böl­geye yerleştiler. Polatlı yakınındaki Gordion'u başkent yaptı­lar.

2)    Çiftçi bir toplum oldukları için tarımı koruyan ağır ceza kanunları yaptılar.

3)    Ülkelerinden geçen ticaret yollarından yararlandı­lar.

4)    Çok tanrılı dinsel yaşayışları vardır. En büyük tanrı tanrıça Kibele idi.

5)    Kralları için kaya mezarları yapmışlardır. Ayrıca tümülüs denilen mezarlar yapmışlardır. Tümülüs mezar­lar, mezar odasının topraklarla örtülüp bir tepeye dönüş­tü­rülmesiyle oluşmuştur.

6)    Tapates denilen dokumalar yaparak, bunları satmışlardır.

7)    Kafkasya'dan gelen Kimmerler adlı kavimlerin sal­dırısıyla bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir. 

İYONLAR

1)    M.Ö. 1200'lerde Yunanistan'da yaşayan Aka'lar, Dor'lar adı verilen bir kavimin istilasıyla karşılaştılar. Bu sırada Aka'ların bir bölümü Batı Anadolu'ya göç ettiler. Özellikle İzmir'in kuzeyindeki kıyı kesimine yerleştiler. Buradaki bazı adalara da yerleştiler. 12 tane şehir devleti kurdular. Başlıcaları Efes, Milet, Foça, İzmir, Bergama idi.

2)    İyonlar, Anadolu ile Ege ve Akdeniz kıyılarında ti­ca­ret kolonileri kurdular. Ayrıca yaşadıkları topraklar, ka­ra­dan Mezopotamya ile de bağlantılar içerisindeydi. Bu ti­cari konum İyonların Mısır ve Mezopotamya uygarlıkla­rında yararlanmalarını katkıda bulunmuştur. Bunun so­ so­nucunda çok sayıda bilim adamı yetişmiştir. Başlıcaları; Tales, Pisagor, Heredot, Anaksimenes, Diojen.

3)    Kolonicilik alanında birbiriyle rekabet ettikleri için merkezi bir devlet kuramamışlardır.

4)    Anıtsal mimaride ve heykeltraşlıkta başarılı eser­ler ortaya koydular, Örneğin Artemis tapınağı.

5)    Bağımsız­lıklarına Persler son vermiştir.