TARİH NEDİR ? 

Geçmişte yaşamış insan toplulukla­rının ekonomik, siyasal ve sosyal alanlardaki yaşantılarını neden sonuç ilişkileri içerisinde belgelere dayanarak yer ve zaman göstererek tarafsız biçimde inceleyen ve anla­tan sosyal bilim dalıdır.

 

Tarihin Yöntemi

Yazısız ve yazılı kaynaklardan yararlanmak, za­man zaman sözlü kaynaklara da başvurmaktır.

Sebep–sonuç ilişkisini açıklamak ve olayları kronolojik sıraya göre incelemek anlatmak.

Not: Tarih bilimi deney ve gözlem metodlarından ya­rarlanmaz.

 

TARİHİN KONUSU NEDİR? : Geçmiş zamanda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliye-tidir.

 

TARİH ANLATIMINDA  YER VE ZAMANIN ÖNEMİ NEDİR?

1. Yer ve zamanın belirtilmesiyle olayın GERÇEK olup olmadığını anlarız.
2. Olayın geçtiği yer ile olayın meydana geldiği zaman dilimi o olayın sebep ve sonuçlarını belirlememizde gereklidir. Çünkü o yerin iklimi, yaşam şartları, madenleri, o zaman için-deki nüfusu,o zaman içindeki toplumsal değerler olayın meydana geliş sebeplerini oluşturabilirler.

 

SEBEP-SONUÇ İLİŞKİSİNİN ÖNEMİ NEDİR?

 Bütün olaylar bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlıdır. Her olay kendisinden önceki olayın SONUCU, kendisinden sonraki olayın SEBEBİ'dir. Önceki olayı bilmezsek, sonraki olayı kavrayamayız.

 

OLAY NEDİR? OLGU NEDİR?

OLAY:  İnsanları ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel, dini ve benzeri  alanlarda meydana gelen oluşumlardır.

OLGU:  Oluşum süreci içinde ya da başka bir şeyin belirtisi olarak gözlemlenmiş olaylardan ibarettir.

Örnek: Anadolu'nun Türkler tarafından fethi OLAY'dır.  Anadolu'nun Türkleşmesi  OLGU'dur.

 

TARİH FELSEFESİ NEDİR?: Tarihi tecrübeleri günümüz meselelerinin çözümü için yeni-den yorumlamaya Tarih Felsefesi denir.

 

TARİHİN TASNİFİ(SINIFLANDIRILMASI)

1.    Zamana Göre Sınıflandırma: (Örnek: Ortaçağ tarihi,15.  yüzyıl tarihi gibi...)

2.    Mekana(Yer) Göre sınıflandırma: (Örnek:Türkiye Tarihi,Avrupa tarihi gibi...)

3.    Konuya Göre Sınıflandırma: (Örnek: Tıp Tarihi, Sanat tarihi gibi...)

 

TARİHİ NEDEN SINIFLANDIRIYORUZ?

Tarihi Zamana, Mekana ve Konuya göre sınıflandırmamızın nedeni öğrenmeyi, öğretmeyi, araştırmayı kolaylaştırmaktır.

 

TARİHİN ÇEŞİTLERİ:

 

Yazılış şekillerine göre tarih çeşitleri:

1.Hikayeci (Rivayetçi) Tarih:Tarihi olaylar olduğu gibi aktarılmıştır. Neden–sonuç ilişkisine yer verilmemiştir. 

2.Öğretici Tarih:Geçmişteki olaylardan ders alınabilecek şekilde an­latımın yapıldığı tarihtir. 

3.Neden–Nasılcı Tarih:Olayların nedenlerini ve sonuçlarını "Neden ve nasıl" olduğunu sorarak açıklayan tarihtir. Bilimsel tarihçilik bu yöntemle çalışır. 

 

Kapsadığı Konulara Göre Tarih Çeşitleri:

1.Genel Tarih:Olayları her yönüyle bütün olarak anlatır.

2.Siyasi Tarih:Devletler arası siyasi ilişkiler ile bir devletin iç olayla­rını anlatır.

3.Özel Tarih:Bir ulusun veya devletin tarihini anlatır.

4.Uygarlık Tarihi:Toplumların kültürel ve teknik alandaki gelişmelerini inceler.

5.Sanat Tarihi:Toplumların sanat eserlerini ve sanat akımlarını in­ce­ler. 

 

TARİHİN YÖNTEMİ:

Tarihi olayları araştıran bir tarihçi sırasıyla aşağıdaki yöntemleri uygular.

1. KAYNAK ARAMA: Önce olayla ilgili kaynaklar aranır.

Kaynaklar 2'ye ayrılır:

1)    Ana Kaynaklar(Birinci el kaynaklar): Olayın geçtiği döneme ait kaynaklardır.

2)    İkinci El Kaynaklar: Ana kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan kaynaklardır.

 

     Ayrıca kaynakları YAZILI ve YAZISIZ kaynaklar diye de ikiye ayırabiliriz:

1)    Yazılı Kaynaklar: Kitabeler, fermanlar, kanunlar, mahkeme kayıtları, noterlik yazıları,gazeteler, dergiler vb...

2)    Yazısız(Sözlü) Kaynaklar: Evler, kaleler, tapınaklar, heykeller, silah, eşyalar,destanlar, efsaneler, fıkralar, atasözleri örf ve adetler vb...

        

2. VERİLERİ TASNİF, TAHLİL VE TENKİT ETME:

1)    Tasnif(Sınıflandırma): Elde edilen bilgiler zamana, mekana ve konuya göre tasnif edilir.

2)    Tahlil(Analiz=İnceleme) : Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgiler güvenilir mi?Karşılaştırma yapılarak bilgiler bu yönde incelenir.

3)    Tenkit(Eleştiri): Elde edilen bilgilerin işe yarayıp yaramadığı, hangi bilgilerin kullanılacağı belirlenir.

 

3. SENTEZ(BİRLEŞTİRME): Kaynaklardan elde edilen bilgiler düzenlenerek yazılması safha-sıdır.

 

 

TARİHE YARDIMCI BİLİMLER

1.    ARKEOLOJİ:Geçmiş uygarlıklara ait kalıntıları bulan ve kanıtlayan bilimdir. Özellikle tarih öncesi dönemlerle ilgili bilgiler ve belgeler sunan bir bilimdir. 

2.    PALEOGRAFYA:Geçmişte kullanılan yazıları okuyan bilimdir. 

3.    ETNOGRAFYA:Bir toplumun gelenek ve görenekleriyle ilgili özellik­leri araştıran ve anlatan bilimdir. 

4.    ETNOLOJİ:Birden fazla sayıdaki toplumların gelenek ve göre­neklerini kıyaslamalar yaparak inceleyen bilimdir.

5.    EPİGRAFYA:Kitabeler bilimidir. Yazılı anıtları inceler. Bu bilim ça­lışmalarını paleografya ve filoloji ile birlikte yürütür. 

6.    FİLOLOJİ:Dil bilimidir. Diller arasındaki ilişkileri inceler. 

7.    NUMİZMATİK (MESKUKAT):Geçmişte kullanılan paraları ve bunların üzerindeki yazı­lar ve damgaları okuyarak tarihçilere bilgiler kazan­dırır. 

8.    FİZİKİ ANTROPOLOJİ:İnsanların iskelet yapılarını inceleyerek ırkları belirle­yen bilimdir. 

9.    PALEANTROPOLOJİ:Günümüzde görülmeyen insan türüne ait fosilleşmiş kalıntıları inceler. 

10. SOSYOLOJİ:İnsanların yaşayışlarını düzenleyen yasaları ve top­lumsal gelişmeleri inceleyen bilimdir. Özellikle yakın çağdaki olayların daha iyi anlaşılmasında tarihe yardımcı olur.

11. DİPLOMASİ:Devletler arası ilişkilerle ilgili belgeleri veya bir devle­tin iç siyasal olaylarla ilgili ferman anlaşma gibi belgeleri inceler. 

12. KİMYA:Tarih öncesi devirlerin aydınlatılmasında kullanılan kalıntıların yıllarını belirlemede kimyasal metodlardan da yararlanılır. Bu metodlardan bir tanesi de karbon 14 metodudur.

13. SİCİLOGRAFİ (MÜHÜR BİLGİSİ):Geçmişte kullanılan mühürleri inceler. 

14. HERALDİK:Arma bilgisi. 

15. ŞECERE :Devletlerin tarihinde etkili olan kişilerin soy geçmişle­rini araştırır.

 

√    Diğer yardımcı bilimler; Ekonomi, Tıp, Psikoloji, Coğrafya, Kronoloji.

 

TARİHTE TAKVİM

TAKVİM NEDİR?: Takvim zamanı günlere, aylara, yıllara bölme metodudur.

NOT: İnsanlar zamanı ölçerken ölçü aracı olarak Güneşi ve Ay'ı kullanmışlardır.

 

AÇIKLAMA: Güneşi kullananlar dünyanın güneş etrafında bir tam dönüşünü esas almışlardır. (365 gün 6 saat) Bu şekilde oluşturulan takvimlere GÜNEŞ TAKVİMİ diyoruz.Ay'ı kullananlar ise Ayın Dün-ya etrafında 12 kez dönmesini (12 x 29.5 =354) esas almışlardır.Bu şekilde oluşturulan takvimlere AY TAKVİMİ diyoruz.

NOT: Tarihte ilk GÜNEŞ TAKVİMİ'ni MISIRLILAR, ilk AY TAKVİMİ'ni SÜMERLER oluşturmuşlardır.

AÇIKLAMA:  Her toplum kendi takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü BAŞLANGIÇ olarak kullanmışlardır. Örnek: Romalılar Roma'nın kuruluşunu, Müslümanlar Hicreti, Hıristiyanlar Hz.İsa'nın doğumunu gibi...

 

1.Sümer Takvimleri:Tarihdeki ay ve güneş yıllarına dayanan ilk takvim­leri Sümerler yapmışlardır. 

2.Mısır Takvimi:Güneş yılına göre Mısır uygarlığında yapılmıştır. Bu takvimde taşma mevsimi (Nil'in taşması), yaz ve kış mevsimleri vardır. Bir yıl 365 gündür. 

3.Miladi Takvim:Roma imparatoru Jul Sezar Mısır takvimini Roma devletine göre uyarlatınca "Jüllien Takvimi" yapıldı. 1582 yılında papa Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç yaparak Jüllien Takvimini Miladi takvime dönüştürdü. Bu tak­vimde bir yıl 365 gün 6 saattir.

         Milat takviminde tarihi olaylar yüzyıllara bölünmüştür. Milattan sonraki yüzyıllar milattan (sıfır) sonraya gidil­dikçe büyür.

Milattan önceki tarihlerde rakamca büyük olan bir ta­rih, rakamı küçük olan tarihten eski bir zamanı gösterir.  

Örnek : 

1.  M. Ö. 1200 , M. Ö. 550 'den daha eskidir.

            Olayların yüzyıl olarak söylenişi :

         1400 – 1499 arası   15. yüzyıl

         1800 – 1899 arası   19. yüzyıl olarak belirtilir.

Milattan önceki ve milattan sonraki olaylar arasındaki zaman farkını bulmak için her iki olayın tarihleri toplanır.

         M. Ö. 1200 + 1940 = 3140  

4.        Hicri Takvim

Hz. Ömer zamanında Hicret olayı başlangıç yapıla­rak geliştirilmiştir. Ay yılı esasına göre yapılan bu tak­vimde 1 yıl 354 gündür. 

 

TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER

1)   12 Hayvan Takvimi:İslamiyetten önce Türkler'in kullandığı takvimdir. Güneş yılı esasına göre geliştirilen bu takvimde yıllar hayvan adlarıyla anılmıştır. 

2)   Hicri Takvim:İslamiyetin kabulünden sonra kullanılmıştır. 

3)   Celâli Takvim:B. Selçuklu Sultanı Melikşah adına yapılmıştır. Güneş yılı esasına göre yapılan bu takvimi Harzemşahlar ile Hint Babür Devleti kullanmıştır. Bu Takvime, Takvim–i Melikşahi  de denilmiştir. 

4)   Rumi Takvim:Osmanlı Devletinde I. Mahmut zamanında maliye işlerini düzenli hale getirmek için güneş yılı esasına göre oluşturulmuştur. Bu takvimde başlangıç Hicret olayıdır. 

5)    Miladi Takvim:Türkiye Cumhuriyetinde 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaktadır.Güneş yılını esas alır. Temeli Mısırlılara dayanır. İyon ve Yunanlılar kanalıyla Batıda aktarılmıştır. Romalılar Sezar zamanında JULYEN takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır. Yeniçağda Papa XII.Gregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle GREGORYAN TAKVİMİ olarak anılmıştır. Günümüzde ise Milat takvimi denilmektedir. Milat takvimi Hz. İsa'nın doğuşunu(sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder.

 

HİCRİ TAKVİMLE MİLADİ TAKVİM ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?

1.    Hicri Takvim AY yılını, Miladi Takvim GÜNEŞ yılını esas alır. Bu yüzden ikisi arasında 11 gün fark vardır.

2.    Başlangıç tarihleri farklıdır. Hicri Takvimde başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği tarih olan 622 yılıdır. Miladi Takvimde ise başlangıç Hz. İsa'nın doğum tarihi 0 yılıdır.

 

HİCRİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ

SORU: Hicri 1340 yılını Miladiye çeviriniz.

              Hicri=1340     Miladi=?

          1340 ÷  32 =  40,6 (Yaklaşık 41)

           1340 - 41 =  1299

           1299 + 622=  1921

 

MİLADİ TAKVİMDEN HİCRİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ

   SORU: Miladi 1998 yılını Hicri takvime çeviriniz.

          Miladi=1998    Hicri=?

              1998 - 622 = 1376       1376 ÷ 33  = 41,7 (yaklaşık 42)    1376 +42   = 1418

 

 

RUMİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ:

  SORU: Rumi 31 Mart 1325 , Miladi=?

 

      31 Mart 1325

   +  13       584          İki takvim arasında 13 gün

   ______________      584 yıl fark vardır.

      13 Nisan 1909

 

 

MİLADİ TAKVİMDEN RUMİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ

    Miladi 29 Ekim 1923 , Rumi=?

       29 Ekim 1923

   -  13       584

_______________

      16 Ekim 1339

 

TARİH İLE YAZI ARASINDAKİ İLİŞKİ

   Tarih YAZI ile başlar. yazıdan önceki devirler hakkında sağlıklı bilgi edinmek  zor olduğundan, bu dönemlere "Tarih Öncesi Devirler=Prehistorik Devirler" veya "Karanlık Çağlar" denir.

 

YAZI İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ü  Toplumlar ilk olarak resim yazısı kullanmışlardır.

ü  İlk yazıyı Sümerler bulmuştur.(Çivi Yazısı)

ü  Bugün kullandığımız alfabeyi, ilk olarak Fenikeliler kullanmış, onlardan Yunanlılar ve Romalılar alarak geliştirmişler ve böylelikle LATİN alfabesi ortaya çıkmıştır.

ü  Yazı, Anadolu'ya ilk olarak ASURLULAR tarafından TUNÇ devrinde getirilmiştir.

ü  Türk Tarihinin ilk yazılı eserleri GÖKTÜRK(ORHUN) KİTABELERİDİR.

 

TARİHTE ÇAĞLAR

         Tarih öğrenimini kolaylaştırmak için insanlığı derin­den etkileyen olaylar esas alınarak "çağlar" oluşturul­muştur. Bütün çağlar yazının bulunuşu esas alınarak "Tarih öncesi çağlar ve Tarih Devirleri" olmak üzere iki büyük bölüme ayrılmıştır. 

 

Çağların Başlangıç Ve Bitiş Tarihleri Neye Göre Tesbit Edilmiştir?

Tarihin zamana göre tasnifinde en önemli ayrım "çağlara ayırarak" incelemedir. Çağların başlangıç ve bitim tarihleri belirlenirken toplumların geniş çapta etkilendiği tarihi olaylar esas alınmıştır.

 

TARİH ÖNCESİ DEVİRLER

Yazının bilinmediği dönemdir. Bu dönem kullanılan araçlara, araçların cinsine ve özelliklerine göre ve yaşa­yış biçimine göre aşağıdaki devirlere ayrılmıştır. 

I.Taş Çağı

II.Bakır-Taş Çağı (Kalkolitik Çağ)

III.Maden Devri

 

I.            TAŞ ÇAĞI

 

1)        Eski (Kaba) Taş çağı

a)    Bu dönemde insanlar vahşi doğa ile mücadele içeri­sinde ol­muşlardır.

b)   İnsanlar tarihinin en uzun dönemini kapsayan bu devirde taşları olduğu gibi silah olarak kul­lanmışlardır. 

2)        Yontma Taş Devri (Paleolitik dönem)

İnsanlar;

a)    Taşları ve kemikleri yontarak ilkel silahlar ve aletler yaptılar.

b)    Avcılık ve toplayıcılıkla beslendiler.

c)    Soğuktan korunmak için mağaraları yaşam yeri olarak kullandılar.

d)    Mağaraların duvarlarına ilkel resimler çizdiler. Böylece ilk sanat eserlerini meydana getirmiş oldular.

e)    Devrin sonunda ateşi buldular. 

3)        Orta taş Devri (Mezolitik dönem)

a)    Bu dönem Cilalı Taş Devrine geçişi sağlayan bir ara dönemdir.

b)    İn­sanlar mağaralardan çıkarak ovalara ve nehir kıyılarına yönelmişlerdir. 

4)        Cilalı Taş Devri

a)    Su boylarında bitkiler yetiştirilmeye başlandı.

b)    Yapılan bu tarımsal çalışmalarla insanlar yerleşik hayata geçtiler.

c)    Yapılan barınakların sayısının artmasıyla köyler oluştu.

d)    Hayvanlar evcilleştirildi.

e)    İnsanlar üretken nitelik kazandı.

f)    Kilden kaplar yapıldı.

g)    Dinsel inanışlarla ilgili çeşitli fikirler ortaya çıktı. Ana tanrıça heykelcikleri yapıldı.

h)    Dokumacılık başladı.

i)     İnsanlarda mülkiyet kavramı oluştu. 

 

MADEN DEVRİ 

1. Bakır Taş Devri (Kalkolitik Dönem)

a)    Bu dönem Cilalı Taş Devri ile Maden Devri arasında geçiş dönemidir.

b)    Cilalı Taş Çağını yaşayan insanlar bul­dukları bakırdan eşya yapmaya  başlamışlardır.

c)   Bakırın bol bulunması ve kolay işlenmesi nedeniyle bu dönemde çok sayıda bakır eşya yapılmıştır. 

2. Tunç Devri

a)    Tunç, bakıra göre daha sertti, bu nedenle yapılan eş­yalar daha dayanıklı oldu.

b)    Bu dönemde ilk şehir devlet­leri kuruldu (site).

c)    Tekerlek icad edildi, Arabalar yapıldı,

d)    ticaret gelişti. 

3. Demir Devri

         Demirden eşyalar ve silahlar insanlara hem ekonomi de hem de askeri alanda büyük ölçüde güç kattı. 

 

Not: Çeşitli ülkelerde yaşayan insanlar tarih öncesi devirleri aynı zamanda yaşamamışlardır TARİH DEVİRLERİ Yazının bulunmasından günümüze kadar gelen za­mandır. Yazılı belgeler tarihçilere daha geniş bilgi ka­zandırdığı için tarihçilere göre "Tarih Yazıyla Başlar" anlayışı ortaya konulmuştur. Tarih devirlerinin kapsadığı alan çok geniş olduğun­dan, tarih öğrenimini kolaylaştırmak için "Tarih devirleri" "çağlara" ayrılmıştır. 1.İlk çağ: (M.Ö. 3200 – M.S. 375 veya 476) 375 yılı Kavimler göçünün başlaması. 476 yılı Batı Roma İmparatorluğunun yıkılmasıdır. 2.Orta Çağ: 476–1453 (İstanbul'un fethedilmesi) 3.Yeni Çağ: 1453–1789 (Fransız İhtilâli) 4.Yakın Çağ: 1789–?