TÜRKLERİN ANAYURDU

Baykal gölü, Obi ırmağı ve güneyde Gobi Çölü ve Çungarya ile sınırlanan bölgedir. 

ANAYURTTAN İLK GÖÇÜN NEDENLERİ

1. İklim değişiklikleri ve kuraklıklar,
2. Tarıma ve hayvancılığa elverişli toprakların azlığı,
3. Nüfus artışı,
4. Hayvancılığı zarara uğratan salgın hastalıklar,
5. Toprak kapma ve mera savaşları ile dış istilâ hare­ket­leri,

Atı evcilleştirmeyi başaran Türkler Orta Asya'nın de­ğişik yerlerine gitmişlerdir. 

ASYA HUN DEVLETİ

√    Baykal gölü Orhun ve Selenga ırmaklarının bu­lun­duğu coğrafyada siyasal varlık gösteren Hunlar tara­fın­dan kurulmuştur.

√    Devletin kurucusu Teoman'dır. Mete babası Te­oman'a karşı yaptığı iktidar savaşını kazanarak hakan oldu.

√    Mete Türk tarihindeki ilk düzenli orduyu onlu teşkilata göre kurdu. Bu orduya dayanarak Orta Asya­'yı egemenliğine aldı ve Çin hanedanlıklarını vergiye bağladı. İpek ticaretini denet­ledi.

√    Mete İmparatorluğu kolay yönetmek için "ikili sis­tem" denilen bir teşkilat kurdu. Bu teşkilatta merkezde hakan, doğuda veliaht batıda ise hanedandan biri görev yapmıştır.

√    Mete'den sora Çin hanedanları Hun egemenliğin­den kurtulmak için şu politikaları geliştirdiler:

1.    Hun sarayındaki Çinli prensesler ve görevlilerle entrikalar çevirmek,

2.    Hunlara bağlı boyları birbirine karşı kışkırtmak,

3.    İpek ticaretini Hun egemenliğinden almak,

√    Çin askeri saldırıları sonucu, Hun Devleti M.Ö. 58 yı­lında ikiye ayrıldı. Bir kısım Hun boyları Çin egemenli­ğine girdi. Hunlar daha sonra birleşmişlerse de Çinlilerin yap­tığı yeni saldırılar sonucu Kuzey Hunlar ve Güney Hunlar olmak üzere ikiye ayrılmışlardı (M.S. 48)

√    Güney Hunlar Çinlilerin egemenliğine girdi. Kuzey Hunlar Çinlilerin egemenliğine girmemek için Hazar Denizine doğru göç ettiler.

√    Kuzey Hunlar sonraları Karadeniz'in kuzeyi ile bugünkü Romanya'daki Tuna dolaylarına egemen oldu­lar. Buralarda yaşayan Germen kökenli kavimleri ege­menliklerine aldılar. Hun egemenliğine girmek istemeyen Germen kökenli kavim­ler Avrupa'nın batısına göç ederek Roma İmparatorluğu topraklarında "Kavimler Göçü" denilen olaya neden oldular. (MS 375) 

AVRUPA HUN DEVLETİ (375–469)

1)    Bugünkü Romanya'nın bulunduğu topraklarda Kuzey Hunlar tarafından kuruldu.

2)    Avrupa Hun Devletinin en güçlü olduğu dönem Atilla zamanıdır. Atilla Bizans'a karşı yaptığı seferler so­nucu Bizans'ı vergiye bağladı. Batı Roma devletine karşı ilk önce Galya seferini düzenledi. Ancak bu seferde be­lirli bir so­nuca ulaşamadı. Daha sonra yaptığı İtalya se­feriyle Batı Roma'ya üstünlüğünü kabul ettirdi.

3)    Atilla'dan soraki hakanlar başarılı bir yönetim göstermediler. Bu süreçte Bizans saldırıları başladı. Bi­zans ayrıca Hunlara bağlı Germen kökenli kavimleri ayaklandırdı. Bunların sonucunda Avrupa Hun Devleti yıkıldı. 

GÖKTÜRK DEVLETİ (552–630) 

1)    Göktürk boylarını birleştiren Bumin Han, kendile­rini yöneten Avarlara karşı yaptığı bağımsızlık savaşını kazandı ve devleti kurdu.

2)    Avarlar Göktürk saldırıları Avrupa'ya göç etmek zorunda kaldı.

3)    Göktürkler Çin hanedanlıklarına üstünlüklerini ka­bul ettirdiler.

4)    Hindistan'a giden ipek yolunu kazanmak için İran­'daki Sasanilerle işbirliği yaparak Akhun     Devletini yıktılar.

5)    Akhun Devletinin yıkılmasından sonra Hindistan'a giden ticaret yolundan yararlanma konusunda Sasani­lerle anlaşmazlığa düştüler. Bunun üzerine Göktürkler ilk defa Bizans (Doğu Roma) ile ittifak yaptılar ve Sasanileri zayıflattılar.

6)    Göktürk Devleti taht kavgalarıyla Doğu Göktürk ve Batı Göktürk olmak üzere ikiye ayrıldı (582). Her iki devlete Çinliler son verdi (630).

II. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ) (682–744)

√    Kutluk Han, Çinli olan Veziri Tonyukuk ile birlikte Göktürk boylarını birleştirerek II. Göktürk Devletini kurdu­.

√    Kutluk Han, Çin egemenliğine giren Türklere ba­ğımsızlıklarını kazandırdı.

√    Bilge ve Ordu Komutanı Kültigin zamanında dev­let Orta Asya'da etkinliğini sürdürdü.

√    Kültigin ve Bilge Han'ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. Uygur, Basmil, Karluk ve Uygur Türk­leri birleşerek II. Göktürk devletine son verdiler.

AVARLAR

√    Orta Asya'da büyük bir imparatorluk kurdular.

√    Göktürk isyanı nedeniyle bağımsızlıklarını kay­bettiler.

√    Göktürklerin saldırısı sonucu bugünkü Macarista­n'a göç ettiler. Macaristan'da etkili bir devlet kurdular.

√    Sasanilerle birleşerek iki kez Bizans'ı ku­şattılar, ancak başarılı olamadılar.

√    Avarlar, Frankların saldırısıyla bağımsızlıklarını kaybettiler ve slav kavimleri arasında eriyip siyasi ve kül­türel kimliklerini yitirdiler.

UYGURLAR (745–840)

√    Kutluk (II. Göktürk) devletinin yıkılmasından sonra kendi devletlerini kurmuşlardır.

√    İlk zamanlarda Çinlilere karşı fazla etkili olama­mışlardır. Çinlilerin Talas savaşında yenilmesi, Uygurla­rın kuvvetlenmesine yaramıştır.

√    Çinliler Tibet saldırıları uğrayınca Uygurlardan yardım istemek zorunda kaldılar. Bu süreçte Çinlilere yardım eden Uygurlar Maniheizm ve Budizm dinleriyle tanıştılar.

√    Uygurların bir bölümü Maniheizmi ve Budizmi benimseyerek hayvancılığa dayalı atlı göçebe yaşayışı bıraktılar ve yerleşik hayata geçtiler. Çünkü bu dinler sa­vaşçı geleneklere ve hayvancılığa karşı olan prensiplere dayanmıştı.

√    Uygurlar, Kırgız Türklerinin saldrılarıyla siyasi var­lıklarını kaybettiler.

√    Uygurlar Kırgızların yıkılışından sonra Cengiz Han'ın kurduğu Moğol İmparatorluğunun egemenliğine girdiler. Bundan sora Uygurlar Moğol devlet yönetiminde önemli görevler aldılar.

√    Uygurlar Çin'de geliştirilen matbaa tekniğini öğre­nerek, kendilerine özgü bir matbaa yaptılar.

√    Uygurlar 14–18 harften oluşan bir alfabe geliş­tirdi­ler.

√    Uygurlar matbaayı kullanan ilk Türk boyu olmuş­lardır.

KIRGIZLAR

√    Uygur devletine son vererek tarih sahnesine çıktı­lar. Cengiz Han'ın başlattığı saldırılar sonucu bağımsız­lık­larını kaybettiler.

SİBİRLER

√    Sibiryanın batısından başlayan ve Kafkasya'ya uzanan coğrafyada yaşamışlardır.

         Sasani ve Avar saldırılarıyla bağımsızlıklarını kay­bettiler.

AKHUNLAR (EFTALİTLER)

√    Kökenleri Çinlilerin baskısı üzerine İran'ın doğu­suna ve Afganistan'ın güneyine göç eden Hunlara da­yanmıştır.

√    Hindistan'a giden ipek ticaretinden yararlanmış­lardır. Göktürk ve Sasani saldırıları sonucu bağımsızlık­larını kaybetmişlerdir.

HAZARLAR

√    Karadeniz'in kuzeyinden başlayarak, Kafkasya ve Hazar denizine kadar uzanan topraklarda yaşamışlardır.

√    Karadeniz kıyılarına giden ipek ticaret yolundan büyük kazanç elde etmişlerdir.

√    Hazar hakanları ve çevresi museviliği benimse­mişlerdir.

√    Hz. Osman ile Emeviler zamanında Kafkasya'ya yönelen İslam ordularının ilerleyişini engellemişlerdir.

√    Peçeneklerin saldırılarıyla zayıflayan Hazarların siyasi varlığına Ruslar son vermiştir.

BULGARLAR

√    Karadeniz'in Kuzeyinde büyük bir devlet kurdular. Hazarların saldırısıyla Tuna Bulgarı ve Volga (İtil) Bulgarı olmak üzere ikiye ayrıldılar

√    Tuna Bulgaları zamanla Slav kavimleri arasında eridiler. Volga (İtil) Bulgarları ise Abbasilerin yardımla­rıyla İslamiyeti benimsediler.

√    Volga Bulgarları daha son­raları Moğol egemenliğine girdiler.

TÜRGİŞLER

√    II. Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kendi devletlerini kurdular.

√    Emevilerin Orta Asya'ya yaptıkları saldırıları en­gel­lediler.

√    Karlukların saldırılarıyla bağımsızlıklarını kay­betti­ler.

KARLUKLAR

√    Uygurların yıkılmasından sonra bağımsızlıklarını kazandılar.

√    Talas savaşında İslam ordusuyla birlikte Çinlilere karşı savaştılar.

√    İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu oldu­lar.

PEÇENEKLER 

√    Balkanlara yerleşenleri Bizans'a karşı savaştılar ve sonraları Bizans ordusunda ücretli askerlik yaptılar.

√    Bizans ordusundaki Peçenekli askerler Malazgirt savaşında Büyük Selçuklu ordusuna katıldılar.

OĞUZLAR 

√    Maveraünnehir'in doğusunda bir devlet kurdular.

√    Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devletini kurdular.

√    İslamiyeti seçen Oğuzlara Türkmen denilmiştir.

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

√    Balkaş gölü ile Ural dağlarına kadar uzanan coğ­rafyada etkili oldular ve Ruslarla savaştılar.

√    Moğolların egemenliğine girmek zorunda kaldılar.

İLK TÜRK DEVLETİNDE YÖNETİM VE  UYGARLIK

√    Devletler boyların bir han'ın çevresinde toplanma­sıyla kurulmuştur. Bu nedenle ilk devletleri konfederal bir özellik göstermiştir.

√    Ülke hakanın malı sayılmıştır.

√    Devletin işleyişi sözlü olan töre denilen yasalara göre yapılmıştır.

√    Hükümdarlar ülkeyi ikili teşkilata göre yapılmıştır. Bu sistem hükümdar adayının belirlenmediği durumlarda devletlerin kısa zamanda yıkılmasının bir nedeni olmuş­tur.

√    Devletlerin gelirleri ganimetlerden, bağlı ülkeler­den alınan altın ile çeşitli ihtiyaç maddelerinden oluşmuş­tur. Kervanlarda alınan gümrük başka bir gelirdi. Türk­lerde ilk parayı Asya Hunları kullanmıştır. Bu paralar ha­kanın mühürü basılmış ipek kumaş parçalarıdır. Madeni parayı ilk kez Göktürkler kullanmışlardır.

√    Devletin önemli sorunları Kurultay denilen mec­liste görüşülür ve bir sonuca bağlanırdı.

√    Sözlü edebiyat gelişmiştir.

√    Geliştirilen alfabeler Göktürk ve Uygur alfabeleri­dir.

√    Göçebe yaşayış nedeniyle mimarı gelişmemiştir.

√    Kurgan denilen mezarlarda yapılan arkeolojik araştırmalarda çeşitli hayvanların figürlerini gösteren do­kumalar ve madeni eşyalar çıkarılmıştır.

√    Dinsel yaşayışta hoşgörülü bir tutum görülmüştür. İlk zamanlarda doğa güçlerine inanmışlar, daha sonra ise ataların ruhlarının kutsal olduğunu belirterek, ruhların kendilerine yardım ettiğini belirtmişlerdir. En önemli din "Göktanrı" dini olmuştur. Bu din tek tanrılı dinlere benzer bir özellik göstermiştir.

√    Türklerde görülen bir başka inanışta Şamanizmdir. Sihir ve falcılığa dayanan bu inanışta Şaman, Kam ya da Baksı denilen din adamları dini törenleri düzenleyen kişilerdir.

√    Türkler Manizheizm, Budizm, Hristiyanlık, Mu­sevilik dinlerini de inanmışlardır.