- Trablusgarp ve Balkan savaşlarından yıpranmış olarak çıkan Osmanlı Devleti, savaşın başında taraf­sızlığını ilan etmiş, boğazları kapatmış, seferberlik ilan etmiş (seferberlik ilanı; devletin savaşa girece­ğinin bir habercisidir) ve kapitülasyonları da tek taraflı olarak kaldırarak meclisi de tatil etmiştir.

- Kapitülasyonların kaldırılmasına en büyük tepki Almanya ve Avusturya-Macaristan’dan gelmiştir. İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’nin ittifak tekliflerini kabul etmedikleri gibi kapitülasyonların kaldı­rılmasına da önemli bir tepkide bulunmamıştır.

- İttifak teklifi İngiltere ve Fransa tarafından redde­dilen Osmanlı Devleti, Almanya’ya daha fazla ya­kınlaşmıştır. Almanya da bu durumu değerlendirerek Osmanlı’yı kendi yanına çekme gayretini artır­mıştır.

- Savaş başladıktan sonra İngilizlerin önünden ka­çan Goeben ve Breslav isimli Alman gemilerini Osmanlı; uluslararası hukuka aykırı olmasına rağ­men, Marmara’ya aldı. Bu gemilerin İngilizlerin Osmanlı’dan parasını aldığı halde, Osmanlı siparişi olan Sultan Osman ve Reşadiye gemilerine karşılık satın alındığı bildirildi. 11 Ağustos 1914’de mey­dana gelen bu olay halka da kabul ettirildi. Fakat halk devletin savaşa gireceğinden habersizdi.

- Yavuz ve Midilli adları verilerek Türk bayrağı çekilmiş olan Alman gemileri, Enver Paşanın emri ile Alman komutan Amiral Souchon komutasında Karadeniz’e çıkarıldı. Bu gemiler, 28-29 Ekim 1914 gecesi Rusya’nın Odesa ve Sivastopol liman­larını bombaladılar. Rusya bunun üzerine Os­manlı’ya 1 Kasım 1914’de savaş ilan etti. 

- Tarafsızlığını 12 Kasım 1914’e kadar koruyan Os­manlı; bu tarihte Rusya’ya savaş ilan etti.

Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

Kafkas Cephesi:

Cephenin Açılma Sebepleri:

1.Başlamış olan Rus taarruzunu durdurmak

2.Bakü petrol bölgelerini el geçirme düşüncesi 

3.Orta Asya Türk dünyası ile irtibatlaşarak Rusya’yı zor duruma düşürmek 

4.İngiltere’nin Hint sömürge yollarını kesmek

5.Enver Paşanın Turan imparatorluğu kurma fikri

6.Avrupa’da rahatlamak isteyen Almanya’nın Os­manlı’yı kışkırtması.

- 1 Kasım’da harekete geçmiş olan Rus birliklerine karşı Osmanlı 22 Aralıkta harekete geçti. Osmanlı’nın Ruslar karşısında Azapköy ve Köprüköy savaşlarında kazandığı başarılar geçici oldu. 

- Bölgeye yazlık elbiselerle gönderilen ve yardım getiren geminin Ruslar tarafından batırılmasından dolayı desteksiz kalan Osmanlı askeri, Rusya’nın teknik üstünlüğü ve bölgenin ağır kış şartları karşı­sında büyük bir mağlubiyet aldı.

- Erzurum, Erzincan, Bitlis, Muş, Van ve Trabzon Rusların eline geçti.                

- Çanakkale savaşlarından sonra Kafkas cephesine atanan Mustafa Kemal, 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı.

- Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin başlaması (Ekim Devrimi/1917) Kafkas Cephesi’nde Osmanlı lehine sonuçlar ortaya çıkarmış; Ruslarla Osmanlı arasında 15 Ara­lık 1917’de Erzincan Mütarekesi; Ruslar ile İttifak devletleri ve Osmanlı arasında 3 Mart 1918 ise Brest-Litowsk Antlaşması imzalanmıştır.
 

Brest-Litovsk Antlaşması (3 Aralık 1918)

Rusya Kafkas cephesini terk ederek Kars, Arda­han ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.
 

Önemi:

1.Kafkas, Galiçya, Makedonya ve Romanya cep­hesi kapandı

2.Berlin Antlaşması ile kaybedilen Elviye-i Selase (Üç İl: Kars, Ardahan, Batum) Rusya’dan geri alındı

3.Osmanlı askerî yönden rahatladı

4.İtilaf bloğu sarsıldı.

Açıklamalar:

1.Brest-Litowsk Antlaşmasını İtilaf Devletleri onay­lamadı.

2.Ruslar Kafkaslardan çekilince; Gümrü civa­rında, İngilizlerin desteğiyle Ermeni Devleti kuruldu.

3.Türkler antlaşmadan sonra geçici olarak Hazar’a kadar ilerle­miştir.

4.Ruslar Elviye-i Selase’de halkoylaması yapılma­sını istemiştir.
 

Cephenin Özellikleri:

1.Osmanlı’nın savaştığı ilk taarruz cephesidir.

2.Osmanlı, mağlup olduğu halde, bu cephede toprak kazandı.

3.Ruslar tarafından Osmanlı’ya karşı kullanılmaya çalışıldığından dolayı; bölgedeki Ermeniler 14 Mayıs 1915’de çıkarılan tehcir kanunu ile Suriye böl­gesine gönderildi.

Kanal Cephesi

Cephenin Açılma Sebepleri:

1.İngiltere’nin Hint sömürge yolarını kontrol altına almak.

2.Mısır’ı İngiltere’den geri almak.

3.İslam âlemini İngilizlere karşı harekete geçirmek.

4.Almanya’nın telkinleri.

Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngi­lizler karşısında tutunamayarak Filistin’e çekilmiş­tir.

Cephenin Özellikleri:

1.Osmanlı’nın ikinci taarruz cephesidir.

2.Osmanlı’nın ilk kapanan cephesidir.

3.Türk ordusu Tih sahrasında sıcaktan kırılmıştır.

4.İngilizler deniz yoluyla sömürgelerinden yardım almıştır.

5.Cephe, 14 Ocak 1915’de açılmıştır.

6. Almanlar Osmanlı’ya destek göndermiştir.

7.Cephenin açılmasında bölgenin jeopolitik özelliği etkili olmuştur.

8.Osmanlı, bazı Arap topluluklarından beklediği yardımı alamamıştır.

Irak Cephesi

Açılma Sebepleri:

1.İngilizler, Hint Deniz yolunun güvenliğini sağla­yarak bölgedeki Alman tehlikesini ortadan kaldır­mak istemiştir.

2.İngilizler Musul-Kerkük petrollerini ele geçirmek ve Ku­zeye çıkarak Rusya’ya yardım etmek iste­miştir.

3.İngilizler Almanların Orta Doğu’daki etkisini kırmak istemiştir.

Not:  Çanakkale Cephesinin açılış sebeplerinden biri de Rusya’ya yardım etmekti.

Cephenin Özellikleri:

1.İngilizler, 24 Kasım 1915’de Ktesifon; 29 Nisan 1916’da Kutü’lamare’de Türklere mağlup olmuş ve İngiliz General Towsend Türklere esir olmuş­tur.

2.İngilizler 17 Mart 1917’de Bağdat’a girmeyi başarmıştır.

Çanakkale Cephesi

İtilaf devletleri tarafından açılmıştır.

Açılma nedenleri:

1.İstanbul ve boğazları ele geçirerek Osmanlı Dev­leti’ni saf dışı bırakmak

Açıklama:  Savaşın alanını daraltmak ve süresini kısaltmak

2.Rusya’ya askeri ve ekonomik yardım götürmek

3.Savaşı kısa zamanda sonuçlandırmak

4.Balkan uluslarını savaşın içine çekmek

İtilaların Balkanları Savaşa Sokma Nedenleri:

a-Osmanlı ile Almanya’nın kara bağlantısını kes­mek.

b-Rusya ile karadan bağlantı kurmak.

c-Avusturya’yı Balkanlarda zor duruma düşürmek.

Açıklama:  İtilaf Devletleri, bu cephede başarılı olunduğu takdirde, Balkan devletlerinin bu başarı­dan cesaretlenerek Os­manlı ve Avusturya’dan pay almak için harekete geçebilecekle­rini tahmin edi­yordu.  

5.Osmanlı ordularının Kafkas ve Kanal cephele­rinden çekilmesini sağlamak

6.Balkanlarda yeni cephe açarak ittifak devletleri­nin birbirine olan irtibatını zayıflatmak.

7.İngiltere’ni Kanal Cephesindeki yükünü hafiflet­mek.

8.İngiliz sömürge yollarının kontrolünü sağlamak

9.Osmanlı ile Almanya’nın bağlantılarını kesmek.

10.Rus buğdayının Avrupa’ya naklini sağlamak.

İngiliz ve Fransız donanmalarının saldırısıyla 19 Şubat 1915’te denizde başlayan savaş 18 Mart 1915’de Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanmış (Seddülbahir ve Kumkale başarısı);  25 Nisan’da başla­yan kara savaşları da ittifak devletlerinin mağlubi­yeti ile sonuçlanmıştır. 

Açıklama:  Askerlerine “Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen, 19. Tümen komutanı Mustafa Kemal’in Anafartalar, Conkbayırı ve Arıburnu’nda kazan­dığı başarılar onun tanınmasına ve ileride millî mücadelenin başına geçmesinde etkili olmuştur.

Not:  Nusret mayın gemisinin boğaza döşediği mayınların zaferdeki payı büyüktür.

Çanakkale Zaferi’nin Sonuçları:

1.Birinci Dünya Savaşı uzadı. 

2.Rusya’ya yardım götürülemediğinden dolayı Rusya’da artan ekonomik kriz Bolşevik İhtilâli’ne zemin hazırlandı.

3.İngiltere ve Fransa itibar kaybetti ve büyük zarar gördü.

4.İttifak devletleri safında Sırbistan ve Yunanis­tan’a karşı savaşa giren Bulga­ristan Osmanlı ile Almanya arasında kara bağlantısı kurdu. (Bulgaris­tan Rusya’nın başarılı olarak Bal­kanlar’a inmesini de istemiyordu).

5.Türk ulusunun kendine olan güveni arttı. Bu gü­ven milli mücadeleye taşındı

6.Yaklaşık yarım milyon insan hayatını kaybetti

7.Askerlerine “Ben size Taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen Mustafa Kemal, bu cephede kazandığı başarılarla tanın­mış, generalliğe terfi etmiş ve Milli Mücadele’de önder olarak kabul edilmiştir.

8.Osmanlı’nın saygınlığı arttı.

9.İngiliz ve Fransız donanmalarının da mağlup ola­bileceği görüldü

10.Sömürge altındaki milletler cesaretlenmiştir.

11.Yunanistan ve Romanya’nın savaşa girip gir­meme konusundaki tereddütleri artmıştır.

12.İngiltere ve Fransa’nın boğazlara saldırmasını çıkarlarına uygun bulmayan Rusya’nın; boğazlar ken­disine terk edilmediği takdirde Almanya ile barışa­cağını ileri sürerek İngiltere ve Fransa’yı tehdit etmesi, ilk defa gizli antlaşmaları gündeme getirdi.    

Cephenin Özellikleri:

1.Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanan tek cephedir.

2.İstanbul’u tehdit eden tek cephedir.

3.Saldırının İstanbul’u tehdit etmesi Türk milletinin savunma azmini artırmıştır.

4.Mustafa Kemal, savaş esnasında albay; savaş sonrasında ise general olmuştur.

Hicaz ve Yemen Cephesi

Osmanlı Devleti; bu cephede kutsal yerleri koru­mak için savaşmış; ancak Arapların İngilizlerle beraber hareket etmesinden dolayı başarılı olama­mıştır. İngi­lizlerin 1917’de Akabe’yi ele geçirme­leri sonu­cunda bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti sona ermiştir.

Cephenin Özellikleri:

1.Araplar arasında milliyetçiliğin güçlendiği ve İslamcılık fikrinin etkili olmadığı görülmüştür.

Açıklamalar:

1.Fahrettin Paşa’nın Medine savunması meş­hurdur.

2.I.Dünya Savaşından sonra Arap bölgelerinde İngiltere ve Fransa mandater sistemler kurmuştur.

Filistin ve Suriye Cephesi

Kanal harekâtının başarısız olması üzerine karşı taarruza geçen İngilizler Kudüs’ü Osmanlı’dan almıştır. İngiliz ilerleyişi Mustafa Kemal Paşa tara­fından Halep’in kuzeyinde durdurulmuştur.

Cephenin genel komutanı Alman Liman Von Sanders idi. Mondros Mütarekesi imzalanınca; Yıldırım Orduları Komutanlığı Liman Von Sanders’ten alınarak Mustafa Kemal’e verilmiştir. Mustafa Kemal, bundan sonra bölgede savunma tedbirleri al­maya başladıysa da; bir süre sonra İstanbul’a geri çağrılmıştır.

Cephenin Özellikleri:

1.I.Dünya Savaşı esnasında Mustafa Kemal’in sa­vaştığı son cephedir.

2.Bu cephede savaşlar sürerken, Mondros Mütare­kesi imzalandı.

3.Mustafa Kemal’in mütareke sonrasında Türk ordusunu hızlı bir şekilde Anadolu’ya çekmesi, mütareke gereğince İtilaf Devletleri’ne teslim edil­mesi gereken Türk askerinin, teslim olmasını ön­ledi ki bu askerler Kurtuluş Savaşı’nın askeri gü­cünü oluşturdu. 

Not: Bu cepheye İtalyanlar ve Fransızlar da asker göndermiştir.

Galiçya-Makedonya-Romanya Cepheleri

Osmanlı Devleti, bu cephelerde müttefiklerine yardım etmek ve Makedonya üzerinden geçen ve Al­manya ile kara bağlantısını sağlayan demiryolunun güvenliğini sağlamak için savaşmıştır.

Osmanlı Devleti, bu cephelerde Rus, Sırp, Romen ve Fran­sız güçlerine karşı savaşmıştır. Brest-Litowsk Ant­laşması ile bu cephe kapanmıştır. Bu cepheler, Os­manlı’nın toprakları dışında savaştığı cephelerdir.

 
Savaşı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları

1.Bulgaristan ile: (Selanik, 29 Eylül 1918)

2.Osmanlı ile:  (Mondros, 30 Ekim 1918)

3.Avusturya ile:  (Villagusti, 3 Kasım 1918)

4.Almanya ile: (Redhondes, 11Kasım 1918 )  

Açıklamalar:

1.Almanya’da 9 Kasım 1918’de cumhuriyet ilan edildi.

2.Avusturya’nın savaştan çekilmesinde kendisine bağlı azınlık­ların isyan etmeleri etkili oldu.

3.Romanya, Rusya savaştan çekilince savaştan çekildi

4.Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı ile Al-manya’nın kara bağlantısını kesti.

Barış Antlaşmaları

1.Versailles / Versay Antlaşması (28 Haziran 1919)

Versay Antlaşması, Almanya ile imzalanmıştır.

Bazı Maddeleri:

1.Almanya Alsac bölgesi ve Saar bölgesini Fransa’ya; deniz aşırı bölgelerini İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya’ya bıraktı.

2.Kiel Kanalı ve Alman nehirleri uluslararası hale getirildi.

3.Almanya, Avusturya ile birleşmemeyi garanti etti.

4.Almanya, Yugoslavya ve Çekoslovakya’yı tanıdı.

5.Askerlik mecburi olmaktan çıkarıldı

6.Almanya ekonomik yükümlülüklere uyacağını ve savaş tazminatını vereceğini kabul etti.

Önemi:

1.İngiltere en güçlü rakibinden kurtuldu

2.Almanya, uzun süre savaşamayacak hale getirildi

3.Antlaşma hükümlerini uygun bulmayan Almanya, II. Dünya Savaşının çıkmasında etkili oldu

4.Alman sömürgeleri, İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya arasında paylaşıldı.

 

2.Saint Germain Antlaşması (10 Eylül 1919)

Bu antlaşma, Avusturya ile imzalanmıştır.

Bazı Maddeleri:

1.Avusturya Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslo­vakya’yı tanıdı

2.Almanya ile birleşmemeyi garanti etti

3.Mağlubiyetin gerektirdiği yükümlülükleri kabul etti.

Not: Avusturya’nın denizle bağlantısı kesildi.

 

3.Neuilly (Nöyyi) Antlaşması (27 Kasım 1917)

Bu antlaşma Bulgaristan ile imzalanmıştır.

Bazı maddeleri:

1.Bulgaristan Gümülcine ve Dedeağaç’ı Yunanis­tan’a; Dobruca’yı Romanya’ya bıraktı.

2.Mağlubiyetin getirdiği yükümlülükleri kabul etti.

3.Ordu 25.000 ile sınırlandırıldı.

Not: Bulgaristan’ın Ege ile bağlantısı kesildi.

 

4.Trianon (Triyanon) Antlaşması  (6 Haziran 1920)

Macaristan’daki rejim değişikliği nede­niyle bu antlaşmanın imzalanması gecikmiştir. Macaristan bu antlaşma ile bağımsız bir devlet olarak tanın­makla beraber denize çıkışı olmayan küçük bir devlet haline gelmiştir.

Not: Macaristan’a mağlup devlet muamelesi ya­pılmıştır.

Barış Antlaşmalarının Özellikleri:

1.Yeni devletler kuruldu

2.Askeri ve ekonomik sınırlamalar getirildi

3.Sınırlar değiştirildi.

İtilaf Grubu’nun Savaştaki Dezavantajları

1.Rusya’nın savaştan çekilmesi

2.Sömürgelerde bıkkınlık görülmesi

3.Çanakkale’nin geçilememesi

4.Osmanlı’nın savaşı Orta Doğu’ya çekmesi

5.Bulgaristan’ın İttifak Grubuna girmesi

İttifak Grubu’nun Savaştaki Dezavantajları

1.İngilizlerin denizlerde güçlü olması

2.İngiltere’nin sömürgelerinden destek alması

3.Avusturya ve Osmanlı’nın etnik problemlerle uğraşması

4.ABD’nin İtilaf Grubunda savaşa girmesi

5.İtalya’nın İtilaf Grubuna geçmesi

Rusya’nın Savaştan Çekilmesinin Sonuçları

1.İngilizler, Anadolu için Yunanlıları ön plana çı­karmaya başladı

2.Ermenilerin koruyuculuğu ABD’ye verildi

3.Gizli antlaşmalar değişti

4.Brest-Litowsk Antlaşması imzalandı

5.Kafkas, Galiçya, Romanya ve Makedonya cep­heleri kapandı

6.Osmanlı Kars, Ardahan ve Batum’u geri aldı

7.İtilaf bloğunda oluşan boşluk önce İtalya ile sonra ise ABD ile doldurulmaya çalışıldı

Birinci Dünya Savaşı’nın Genel Sonuçları 

1.Avrupa’daki mevcut dengeler değişti

2.Rakiplerini etkisiz hale getiren İngiltere ve Fransa en kazançlı devletler olurken; galipler safında yer alan İtalya ve Rusya hedefledikleri amaçlarına ulaşamamışlardır.

3.Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu parçalanmış; Çarlık Rusya’sı yıkılmıştır.

4.Türkiye, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Letonya, Litvanya ve Ukrayna gibi yeni devletler kurulmuştur.

Açıklama: 

Yugoslavya, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Makedonya ve Slovenya’nın birleşmesi sonucunda kurulmuştur.

5.Cemiyet-i Akvam kurulmuştur (1920).

6.Sömürgecilik yerini manda ve himayeye bırakmıştır.

7.Barış Antlaşmalarında milliyetçilik prensibine dikkat edilmemesi azınlık sorununun ortaya çıkma­sına sebep olmuştur.

8.Merkezi İmparatorlukların parçalanması sonucu Avrupa ve Ortadoğu’da denge boşlukları ortaya çıkmıştır.

9.Komünizm, Faşizm,  Nazizm gibi, demokratik olmayan, totaliter rejimler ortaya çıkmıştır.

10.Sivil savunma düşüncesi ortaya çıkmış; böylece cephe gerisindeki sivil halkın korunması amaçlan­mıştır.

11.Barış Antlaşmaları devletlerin eşitliği ilkesine aykırı olduğu için sürekli bir barış ortamı sağlanamamış, bu yüzden İkinci Dünya Savaşı çıkmıştır.

12.Bazı devletler ekonomik krizlere girdi

13.Ümmetçilik ve Turancılık iflas etti.

14.Milliyetçilik güçlendi ve ulusal devletlerin kuru­luşu hızlandı

15.Deniz altı gemileri önem kazandı

16.ABD tekrar içine kapandı

17.İngiltere ve Fransa Ortadoğu kaynaklarını ele geçirdi

18.Suriye, Irak, Lübnan ve Hicaz Osmanlı’dan ay­rıldı.

19.Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin’de mandater yönetimler kuruldu.

20-İttihat ve Terakki Partisi dağıldı.

Açıklamalar:

1.Birinci Dünya Savaşı’nda ilk defa tank ve kimyasal silah kullanıldı.

2.Savaştan sonra sınırlar çizilirken milliyetlerin dağılımı dikkate alınmadığından dolayı savaştan sonra da milliyet olayları devam etti.

3.İtalya savaş başlamadan önce Fransa ile gizli antlaşma yaptı

4.Paris Konferansı’nda Doğu Trakya Yunanistan’a verildi.

5.ABD I. ve II. Dünya Savaşı’nın bitmesinde etkili oldu.

6.ABD savaşa girerken uluslararası dengede yerini almak istedi.

7.ABD savaşa 2 Şubat 1918’de fiilen girdi.

8.Savaştan sonra; Almanya’nın güçlenmemesi İngiltere ve Fransa için temel politika oldu.

9.Versay, Nöyyi, Sen-Jermen ve Trianon antlaşma­ları II. Dünya Savaşı’nın çıkması ile yürürlükten kalktı

10.Osmanlı, ABD, Yunanistan, Bulgaristan, Japonya ve Romanya savaşın başlangıcında et­kili olma­mış­tır.

11.Boğazların Osmanlı Devleti’nin elinde olması; Mustafa Kemal’e göre Osmanlı Devleti’ni savaşa sokabilecek stratejik bir etkendi.

12.Rusya’da Bolşevik ihtilali çıkınca; Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bağımsız oldu. 

13.Ukrayna 22 Ocak 1918’de bağımsız oldu

14.Savaştan önce İngiliz sömürgeleri kendisinin 104 katı, Fran­sız sömürgeleri ise kendisinin 20 katıdır.

15.Osmanlı’yı paylaşmak savaşın başlangıç sebeple­rinden değildir.

16.Mağlup devletlerin bir daha savaşmaya cesaret edememesi için antlaşmalara ağır maddeler kondu. 
 
17.Birinci Dünya Savaşı’nda Danimarka, Norveç, İsveç, İsviçre ve İspanya tarafsız kalmıştır.