Tarihin Tanımı : Geçmişte yaşamış insan topluluklarının birbirleriyle olan ilişkilerini, savaş ve barışlarını, kültürlerini, medeniyetlerini, sosyo – ekonomik yapılarını belgelere dayanarak, yer ve zaman göstererek, sebep – sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen ve objektif olarak açıklayan bir bilimdir.
Tarihin Konusu : İnsan faaliyetleri ve bu faaliyetlerin sonucu içerir. İnsan faaliyetleri önce düşünce olarak ortaya çıkar, daha sonra uygulama alanına konulması ile olgu ve olaylar şekline dönüşür.

Olgu : Fetih hareketi, nüfus artışı...
Olay : İstanbul’un fethi, bir çocuğun doğumu...
 

TARİHİ OLAYLARIN ÖZELLİKLERİ
* Konusu insan geçmişidir.
* Tarihin kanunu yoktur.
* Olayları neden – sonuç ilişkileri içerisinde ele alır. (Bu özellik tarihe bilimsellik kazandırır.)
* Olayları yer ve zaman belirterek ifade eder. (Tarihi hikaye olmaktan çıkarır.)
* Tarih ele aldığı olayları o günün şartlarına göre değerlendirir ve açıklar. (Tarihe objektiflik kazandırır.)
* Tarihin deneyi, tekrarı, gözlemi yoktur.
* Tarihteki olayların her biri diğerinin ya sonucu ya sebebidir.

Belgelere dayanarak olayları açıklar. (Tarihe doğruluk ve kesinlik kazandırır.)

TARİHİN YARDIMCI BİLİMLERİ
 

Coğrafya : Yer bilimi

Arkeoloji : Kazı bilimi (özellikle tarih öncesi dönemlerin incelemesinde)

Antropoloji : Irk bilimi

Etnografya : Öz kültür bilimi

Paleografya : Yazı bilimi

Numizmatik (Meskukat) : Para bilimi

Diplomasi : Belge bilimi (Devletler arası resmi yazışmaları, belgeleri inceler.)

Sosyoloji : Toplum bilimi

Kronoloji : Takvim bilimi

Filoloji : Dil bilimi

Heraldik : Arma bilimi

Sigiliografya : Mühür bilimi

TARİH YAZICILIĞININ GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR

* Hikayeci (Nakilci) Tarih : Olaylar hikayeler şeklinde, mübalağalı biçimde ele alınır. Sebep sonuç ilişkisi yoktur.
* Öğretici Tarih (Pragmatik) : Olaylardan ders çıkarmak suretiyle, toplumun ahlak ve karakterini geliştirmeyi amaçlar. Kahramanlar ön plana çıkartılır.
* Sosyal Tarih : Olayların hissi yönlerini dikkate almadan açıklayan tarih anlayışıdır.
* Neden–Nasılcı (Bilimsel) Tarih : Olaylar, sebep – sonuç ilişkisi içinde, neden ve nasıl sorularına cevap aranarak incelenir.

* Kronik Tarih : Her yılın olayları arasında herhangi bir bağlantı gözetilmeden arka arkaya sıralanır.

* Not: Tarih yazıcılığı Hitit Krallarının tutturduğu yıllıklarla (anal) başlar.

TARİH ÇEŞİTLERİ

* Zamana Göre : İlkçağ uygarlıkları, ortaçağda Avrupa ...
* Mekana Göre : Orta Asya Türk Tarihi, Türkiye Tarihi...
* Konuya Göre : Siyasi Tarih, Kültür Tarihi, Sanat Tarihi, Spor Tarihi...

TAKVİM

* Güneş yılı esaslı : 365 gün 6 saattir. Mısırlılar bulmuştur.
* Ay yılı esaslı : 354 gündür. Sümerler bulmuştur.

TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIĞI TAKVİMLER

* 12 Hayvanlı Takvim : Güneş yılı esaslıdır. Her yıla bir hayvan ismi verilir. 12 aydan oluşur. Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar, Moğollar vs. tarafından kullanılmıştır. Başlangıcı yoktur.
* Hicri Takvim : Ay yılı esaslıdır. İlk kez Hz. Ömer zamanında kullanılmaya başlanmıştır. Hicret başlangıçlıdır.
* Celali Takvim : Büyük Selçuklu Devleti’nde Melikşah zamanında ayrıca Harzemşahlar ve Babürler tarafından da kullanılmıştır. Güneş yılı esaslıdır. İran kökenlidir. (1079)
* Rumi (Mali) Takvim : Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Osmanlılarda IV. Mehmet zamanında kullanılmaya başlanmıştır. Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır.Tanzimatla beraber resmileşerek yaygınlaşmıştır. Hicret başlangıçlıdır.
* Miladi Takvim : 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Mısırlılar bulmuş, Yunan ve Romalılar geliştirmiştir. Hz. İsa’nın doğumu (Milat – 0) başlangıç kabul edilmiştir.

TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

* Tarih Öncesi (Prehistorik) Devirler

¨ Taş Devri :

* Kabataş : Araç – gereç yapımı yoktur. İnsanlar toplayıcılıkla geçinmektedirler. En ilkel ve en uzun dönemdir.
* Yontmataş: Araç – gereç yapımı başlamıştır. Toplayıcılık yanında avcılık başlamış, mağaralara çekilmişler. Resim ve kabartma eserlere (güzel sanatların ilk örnekleri) rastlanmıştır. Ateş, devrin sonlarına doğru bulunmuştur.
* Cilalıtaş : Topraktan araç – gereç yapımı başlamış, seramik sanatının temeli atılmıştır. Üreticilikle birlikte yerleşik hayat başlamıştır. Hayvanlar evcilleştirilmiş, Dolmen ve Menhirler yapılmıştır.

Not : Cilalıtaş ile bakır devri arasındaki geçiş dönemine “Kalkololitik devir” denilir.

¨ Maden Devri :

* Bakır Devri
* Tunç Devri : İlk site devletleri, ardından büyük devletler kuruldu.
* Demir Devri : Not-1: Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, kullanılan araç-gereçlere dikkat edilir.

Not-2: Tarih öncesi dönemlere karanlık devirler de denir.

Not-3: Bütün devirler bütün toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.

Not-4: Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.

Not-5: Devlet düşüncesinin ortaya çıkması Tunç devrindedir.

Not-6: İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır.

Programcı Notu : Tarih öncesi dönemlere karanlık devirler denilmesi, tarih devirlerinin (hepsinin olmasa bile) sırayla yaşandığı iddiası, Devlet düşüncesinin ortaya çıkması ifadesi ve insanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır ifadesi resmi tarihe aittir. Bu görüşleri kabul etmeyen kaynaklar mevcuttur, program içinde yeri geldikçe bu kaynaklardaki bilgiler aktarılacaktır.

¨ Tarihi Çağlar : Tarihi çağlara ayırmanın bilimsel bir yönü yoktur, öğrenmeyi ve araştırmayı kolaylaştırmak içindir. Önemli toplumsal ve ekonomik olaylar çağ başlangıcı kabul edilmiştir.

* İlkçağ : (Yazının bulunması M.Ö. 3000 – Kavimler Göçü 375)
* Ortaçağ : (Kavimler Göçü 375 – İstanbul’un Fethi 1453)
* Yeniçağ : (İstanbul’un Fethi 1453 – Fransız İhtilali 1789)
* Yakınçağ : (Fransız İhtilali 1789 - Günümüze kadar)