Merkantilizm, merkantalizm, merkantilizm nedir, merkantalizm nedir, merkantilizm ne zaman çıktı, merkantalizm ne zaman oldu, merkantilizm ne zaman ortaya çıktı, merkantilizm hangi ülkede çıktı

b. Fiyat Artışı ve Merkantilizm
10. ve 15. yüzyıllar arasında gelişen ticaret, 16. yüzyıla varıldığında devletlerin en önemli uğraşı oldu ve bugün bildiğimiz niteliğini kazandı: Kapitalist ekonominin ortaya çıkışı ve kent merkezli ekonomik sistemden ulus-merkezli ekonomik sisteme geçiş. Bu ekonomik dönüşümün önemli özelliği, 12. yüzyılda başlayan ama 16. yüzyılın ikinci yarısında hızlanan fiyat artışıdır. Tüm malların fiyatları 1550 - 1600 arasında ortalama olarak iki kat artmıştı. 1650'de buğdayın fiyatı Paris pazarında 1500'dekine göre 15 kat daha pahalıydı. Bu sürekli enflasyon, her yerde ve her zaman olduğu gibi en çok sabit gelirlileri etkiledi. İleride incelenecek olan ve aynı dönemde ortaya çıkan din savaşlarında, enflasyonun bu kesim üzerinde yarattığı kötümserliğin, hükümetlerin vergileri artırmalarının ve sonuç olarak etrafı kasıp kavuran ekonomik "anarşinin" payı büyüktür. 16. yüzyılın enflasyonun önemli bir nedeni, Amerika'dan Avrupa'ya akan yeni bulunmuş değerli madenlerdir. Maden miktarı, üretilen mal ve hizmetlerin hacminden daha hızlı arttığı için, madenin değeri azaldı. Bu da fiyatların yükselmesi demektir.

            Fiyat artışı, para miktarının fazlalaşmasının ötesinde, önemli gelişmelere yansıtır. Özellikle 13. yüzyıldan sonra sürekli artan nüfus, ekime daha az uygun toprakların da tarıma açılması zorunluluğunu doğurmuştu. Böylece, üretim maliyeti ve taşıma masrafları yükseldi. Tarım dışı, dolaysıyla beslenmesi gereken nüfus hızla artmaya devam ediyordu. Tarım teknolojisi fazla gelişmiş olmadığı için, fiyat artışı da en çok tarım ürünlerinde görüldü. Bu durum karşısında bazı hükümetler paranın değerini düşürdüler. Bu uygulama kısa sürede kralın gelirini arttırdıysa da, uzun vadede enflasyonu körükledi. Bazı hükümetlerse vergileri artırma yoluna giderek, buna izin vermeyen parlamenter nitelikte kuruluşlarla çatışmaya sürüklendiler. Böylece, 16. yüzyılın mali bunalımı, anayasal bunalımların ortaya çıkmasına yardım etmiştir. Bu anayasal bunalım sonunda, 17. yüzyılda İngiltere'de parlamento zafer kazanmış, öteki tüm Avrupa ülkelerinde kraliyet despotizmi kurulmuştur.

            Fiyat artışının bir başka sonucu, "merkantilizm"in ortaya çıkışıdır. Kralın ve danışmanlarının, altın ve gümüşün kendi ülkelerine akması için tedbir almaları, merkantilist düzenlemenin iticisi oldu. Bu uygulamaysa, giderek, güçlü ve kendi kendine yeterli ekonomi kurma düşüncesine yani merkantilizme yol açtı. Merkantilist düşüncenin temel noktaları şunlardı: Mamul maddelerin ihracatını artırmak, hammaddelerin ihracatını azaltmak; yaşamsal olan hammaddelerin dışında ithalatı yasaklamak ve böylece ticaret dengesini lehlerine çevirmek. Fransa, daha 16. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti ile bu amaca yönelik ticaret anlaşmaları (Osmanlı tarihinde daha sonra kapitülasyonlar adını alacak olan ve devletin zayıflamasının ana nedenlerinden birini oluşturacak ayrıcalık anlaşmaları) yapmıştı. İngiltere, Kuzey Buz Denizi'nin keşfinden sonra, 1553'te Rusya Şirketi'ni kurmuştu. Bunu, kısa bir süre sonra Osmanlı Şirketi izledi. Bunların en ünlüleri, 1600'de İngiltere'nin kurduğu Doğu Hindistan, Hollanda ve Fransa'nın daha sonra kurdukları benzer şirketlerdir. Bu şirketler sayesinde Kuzey Avrupa devletleri, Portekiz ve İspanya'nın Amerika ve Doğu'daki tekelini kırmışlardır. Böylece, yeryüzünde yeni ve çok daha güçlü sömürge imparatorlukları kurulacaktır.

            Tüm bu gelişmelerle biriken zenginlik, Avrupa tarihinin gelecek yüzyılların en önemli siyasal birikimi haline gelecek olan "ulus-devlet"i doğuracaktır. Çünkü, 16. yüzyılla birlikte dünya ekonomisinin gidişi, ulus-devlet çapında ekonomik düzenlemenin en başarılı düzenleme olduğunu gösterecektir. Ayrıca biriken zenginlik, devletlerin güçlü ve sürekli ordu besleyebilecek olanaklara kavuşmalarını ve dolaysıyla Kuzey Avrupa devletlerinin güçlerinin artmasını sağlayacaktır. Bu iki gelişme, yani ekonomik ve askeri olanaklar, ulus-devletin kuruluşunu kolaylaştırmıştır.

Not: Bu ilgili makale Oral Sander'in "Siyasi Tarih ilkçağlardan 1918'e" adlı eserinden yararlanıp yazılmıştır.

Kitabı, İmge Kitabevi Yayınları'ndan temin edebilirsiniz.

-

Siyasi Tarih'in Tüm Konuları İçin >> Siyasi Tarih << Sayfasına Bakmanızı Öneriyoruz.

~ ~ ~ ~ Merkantilizm Hakkında Ek Bilgi ~ ~ ~ ~  

Merkantilizmin tanımı

16. yüzyılın başlarından 19. yüzyılın ilk yıllarına kadarki 300 senelik bir dönemi kapsayan Merkantilizm, bu zaman aralığında kendi içinde değişim göstererek neticede tarih sahnesindeki yerini başlangıcına göre çok farklı bir noktada almıştır. Fransız merkantilizmi "Colbertism" olarak adlandırılırken; İspanyol merkantilizmi "Bulyonizm", Alman merkantilizmi ise "Kameralizm" ismini almıştır. "Merkantilizm" ismi ilk defa Adam Smith tarafından kullanılmıştır. Bu döneme zaman zaman "ticari sistem" ya da "sınırlayıcı sistem" de denmektedir. Bu sebeple Merkantilizmi tek bir şekilde tanımlamak mümkün olmamaktadır. 18. yüzyılın sonlarına doğru liberal düşüncenin iyice hakim hale geldiği Merkantilist çağ, Klasik Teori'nin de öncülüğünü yapmış, ulus devletin kurulmasına ön ayak olmuştur.

Merkantilizm; ticaretle uğraşmak, bir mal satmak anlamına gelmektedir. İthalatı kısıtlayıp, ihracatı teşvik ederek güçlü ve zengin bir devlet inşa etmeyi amaçlayan iktisadi milliyetçiliktir. Milli zenginlik ve gücün, ihracatı yükselterek bunun karşılığında değerli madenler elde etmeye paralel olduğunu iddia eder. Devleti, bir takım iktisadi düzenlemelerle refah içinde tutmayı amaçlayan politikalar bütünüdür. İktisadi bütünlüğü ve politik kontrolü hedefler.

Feodalizmin çöküşüne yakın tarihlerde ortaya çıkmış olan; değerli külçe birikimini, dış ticaret fazlasını, tarımın ve üretim sektörünün gelişmesini ve dış ticaret tekellerinin kurulmasını sert idari düzenlemelerle tüm milli ekonomiyi kontrol ederek birleştirerek artırmayı hedefleyen iktisadi sistemdir.

Tüm bu tanımlamalara bakıldığında Merkantilizmin, iktisadi konularla olduğu kadar dış politikayla da ilgilendiğini; dolayısıyla bir ülkenin jeopolitik konumuna yön verdiği de söylenebilir. Yukarıda da belirtildiği gibi, oldukça uzun ve tam bir fikri bütünlüğün olmadığı bu dönemin isim babalığını Adam Smith yapmıştır. Ulusların Zenginliği (1776) adlı eserinde Smith, korumacı dış ticaret politikalarını şiddetle eleştiriken, bu döneme "Merkantilizm" adını vermiş ve bu o günden bu yana geniş kabul görmüştür.

Feodalizmin Çöküşü

Merkantilist sistem, feodalizmin külleri üzerine doğmuştur denilebilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, Avrupa geneline bakıldığında feodalizmin sona erişinin hemen hemen her ülkede farklı tarihlere denk geldiğidir. Bu sebeple merkantilizme geçiş, hem tarih açısından hem de düşünce sistemi açısından ülkeden ülkeye değişiklik arz etmektedir. Örneğin; kıta Avrupasına göre siyasi birliğini daha önce tamamlamış İngiltere'de merkantilizm korumacı ve yayılmacı bir sistem olarak Sanayi Devrimi için güçlü bir milli ortam hazırlarken, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde milli birliği sağlamaya yönelik olmuştur.

Feodal sistemdeki iktisadi yapıyı kısaca incelemek gerekirse; yaklaşık 30 kilometrelik, kısıtlı bir mesafe çerçevesinde gerçekleşen küçük ölçekli iktisadi aktiviteyle karşılaşılır. Üretimin dayandığı başlıca temel kaynak, tarımdır. Söz konusu sistem içerisinde belli başlı beş farklı aktör grubu etkin görünmektedir: Krallar, Asiller, Tüccar, Rahipler ve Serfler. Krallar parayı ve emniyeti sağlar, asiller tarımı kontrol eder, tüccar ticari sistemi idare eder, ruhban sınıfı genel olarak davranışları belirler ve son olarak serfler ise sadece ve sadece hizmet etmeye odaklanmış bir işgücünü meydana getirir. Feodal iktisadi sistem şu dört ana başlık altında karakterize edilebilir:

1) Asil - Vasal İlişkisi,

2) Otoritenin son derece mahalli olması,

3) Otoritenin arazi sahipliğine dayalı olması,

4) Mülkiyet hakları

Yukarıda da belirtildiği üzere, feodal sistemin işgücü açısından dayandığı nokta, bir bakıma yarı köle durumunda hayatlarını sürdürmeye çalışan serf sınıfıdır. Avrupa genelini kasıp kavuran ve "Kara Ölüm" olarak adlandırılan veba salgını işgücünde ciddi bir eksilme meydana getirmiştir. Bununla birlikte aynı dönemlere denk gelen reform çalışmaları ve artan seyahat imkânları, bir yandan insanların hayata bakış açısını değiştirirken diğer taraftan da uluslararası ticaretin gelişmesinin önünü açmıştır. Böylece özel mülkiyet kavramı ortaya çıkmış, genel feodal düzenle çatışmalar yaşanır olmuştur. Yukarıda bahsettiğimiz bütün bu etkenlerin sonucunda da feodal sistemin çözülme sürecinin başladığı söylenebilir.

Merkantilist Düşüncenin Ortaya Çıkışı

Aslında; yaklaşık olarak 16. yüzyılın başından 18. yüzyılın sonuna kadar olan dönemi kapsayan merkantilist dönemin benzer, tek bir düşünce etrafında kenetlenip, o yönde politikalar ürettiğini söylemek oldukça güç, hatta imkânsızdır. Feodalizmin kıta Avrupası genelinde ortadan kalkışının farklı farklı tarihlerde gerçekleşmesi, merkantilist düşüncenin ortaya çıkışı ve gelişmesininde de benzer farklılıkları beraberinde getirmiştir.

Ortaçağ'ın bitimini sembolize eden Reform ve Rönesans hareketleri, yeni iktisadi görüşleri ve beraberinde feodal iktisat düzeninin sonunun geldiğini de haber veriyordu. Yaşanan bu değişim, feodal yapının özelliklerine uygun bir biçimde, yerel bazda gerçekleşmekteydi. Yukarıda da belirtildiği üzere ülkeden ülkeye farklılıklar gözlemlenmekteydi. Bir ada ülkesi olmasının da getirdiği avantajla milli birliğini daha önce tamamlayan İngiltere'deki iktisadi değişim, Almanya veya Fransa'dan daha farklı bir süreci yaşamaktaydı.

Denilebilir ki; Ortaçağ siyasi yapısında yaşanan kökten değişiklikler ve sonucunda milli devletlerin yavaş yavaş tarih sahnesine çıkmaya başlaması, uluslararası kapsamda yaşanan ticari devrim ve ortaçağ iktisat sisteminde yaşanan çöküş, merkantilizm olarak adlandırılan dönemin kapılarını açmıştır. Bu dönemde bir yandan kantitatif yönetemler geliştirilirken, söz konusu dönemin sonlarına doğru liberalizme öncülük eden görüşler ortaya çıkmaya başlamıştır. İktisat politikalarının, bir devleti güçlü kılma yolunda hizmet verecek şekilde belirlenmensi gerektiği düşüncesi de bu değşimde etkili olan bir başka etkendir.

16. yüzyıl Merkantilizm

16. yüzyıl, iktisat biliminin doğduğu dönem olarak kabul edilebilir. İktisadi konular ve sorunlar üzerine yazılı ilk ciddi eserler bu dönemde karşımıza çıkmaktadır. 1571 yılında ölen John Hales, ekonomi ile ilgili görüşlerin ayrı bir bilimdalı olarak ele alınması gerektiğini belirten ilk kişidir. Hales kendisinden sonra gelen Locke, Hume, Adam Smith, John Stuart Mill gibi düşünürlere önderlik etmiştir.

Miktar teorisi de ilk kez yine bu yüzyıl içinde ortaya çıkmıştır. 1552 yılında ünlü bilgin Copernicus, Prusya Meclisi'ne sağlam bir para sisteminin nasıl kurulabileceğini anlatmış, 1556 yılında da Polonya Kralı'nın emriyle bu konudaki düşüncelerini yazılı ortama aktarmıştır. Copernicus'a göre, para bollaştığı zaman değerini kaybetmektedir.

Amerika kıtasının altın ve gümüş stoklarının Avrupa'ya; öncelikle de İspanya'ya akmasıyla 1550'li yıllarda Avrupa'da fiyat devrimi olarak adlandırılan ani fiyat artışları kaydedilmiştir. Değerli madenlerin bollaşması ile fiyat artışları arasındaki ilişki birçok düşünürün dikkatini çekmiş ve bir İspanyol rahip, Navarrus 1556'da teoloji konusunda yazdığı bir kitapta faiz konusunu da ele almıştır. "Para , nerede daha kıtsa orada, bol olduğu yere göre daha kıymetlidir. Para talebi nerede kuvvetli ve arzı azsa orada daha kıymetli olur" diyerek miktar teorisini ortaya koymuş; miktar teorisini, arz - talep teorisinin bir uygulaması olarak ele almıştır.

Miktar teorisinin asıl sahibi olarak ise bir Fransız hukuçusu olan Jean Bodin kabul edilmektedir. Bodin, miktar teorisini 1568'de yazdığı "Bay Malestroit'nun Paradokslarına Bir Cevap" adlı eserinde ilk kez ortaya koymuştur. Ona göre fiyat artışlarının temel olarak beş ayrı sebebi bulunmaktaydı. Altın ve gümüşün bolluğu, monopoller, ihracat ve israf sebebiyle ortaya çıkan mal kıtlıkları, kralların ve asillerin lüks içindeki yaşantıları ve madeni paranın ayarının bozulmasıdır. Bodin'e göre fiyat artışlarındaki en önemli etken, altın ve gümüş bolluğuydu. Bodin bunun yanı sıra faize dini sebeplerle karşı çıkmış, dış ticareti onaylamış ancak ihracatın fiyatları yükseltirken, ithaların düşüreceğini savunmuştur.

17. yüzyıl Merkantilizm

17. yüzyıla gelindiğinde, merkantilizm ile ilgili olarak karşımıza çıkan ilk önemli kişilk, Gerard de Malynes'dir. Döviz işlemlerinin sıkı bir kontrol altında tutulması gerektiğini savunan Malynes bu yüzden kendisinden sonra gelen merkantilistler tarafından "külçeci" (bullionist) olarak adlandırılmıştır. "Saint George for England Allegorically" adlı eserinde Malynes, iktisadi etkenleri mecazi bir dille açıklamış ve faiz ile döviz kurlarını kontrol edilmeleri gereken en tehlikeli unsurlar olarak ilk sıraya yerleştirmiştir. İngiliz İmparatorluğu'nu bir eve benzeterek, harcamaların gelirden fazla olması durumunda sıkıntı doğacağını belirtmiş; ticari bilanço deyimini kullanmamakla birlikte bir ülke açısından ihracat ve ithalat denkliğinden söz ederek, bu denkliğin eksiye dönmesinin söz konusu ülkenin zenginliğini kaybetmesi anlamına geleceğini iddia etmiştir.

1608 ile 1654 yılları arasında yaşayan Edward Misselden adlı tacir, "Free Trade or the Means to Make Trade Flourish" adlı eserinde ticaretle bireysel olarak ilgilenen kişileri desteklemiş ve tekelci firmaları, başta da ünlü East India Company'yi şiddetle eleştirmiştir. Kitabının adında serbest ticaretten bahsetse de, bir merkantilist olarak Misselden'in kast ettiği, ihracatı artırıp ithalatı sınırlandırmak için ihracatı dizginleyen bir takım kurallardan kurtulmak ve özellikle East India Company gibi tekelci ihracatçıların etkisinin sınırlandırılmasıdır. Böylece İngiltere dışına olan değerli maden akımı sınırlandırılarak, ülke zenginliğinin artırılacağını öngörmekteydi.

İngiliz East India Company'nin yöneticilerinden olan Thomas Mun, merkantilist düşüncenin en önde gelen temsilcilerinden birisidir. "A Discourse of Trade from England unto the East Indies" ve "England's Treasure by Foreign Trade" adlı eserleri, gerek merkantilist gerekse iktisadi düşüncenin gelişmesinde son derece etkili olmuştur. İlk kitabında o dönemki iktisadi durgunluğun sebebi olarak Mun; yabancı paralardaki devalüasyona karşın Ingiliz parasının değerinin aynı kalmasını öne sürüyordu. Fakat bu durumdan çıkış İngiliz parasının da devalüe edilmesi değildi. Ona göre çare; yabancı malların az tüketilmesi, ihracatın artırılması, ithalatı ikame edecek mal üretiminin ve balıkçılığın teşvik edilmesi ve aşırı yiyecek - giyecek tüketiminin önüne geçilmesiydi. İkinci ve görece daha modern olan kitabında ise Mun, ekonomik kalkınma ile dış ticaret arasındaki ilişkiyi konu edinmiştir. İhracatın her zaman ithalattan fazla olması gerektiğini, ithal mallarını ikame edici üretime önem verilmesini ve ihrac edilen ürünlerin hammadde değil, işlenmiş son ürünler olması gerektiğini savunmuştur. Mal ihracının yanı sıra; denizcilik, bankacılık ve sigortacılık gibi hizmet satışlarının da ülkeye döviz kazandıracağını belirterek Mun, modern ödemeler dengesinin en önemli kalemlerinden biri olan görünmeyen işlemleri de ticaret dengesine eklemiş oluyordu. Önceki merkantilistlerin aksine Mun; bir ülkenin zenginlik göstergesi olarak biriktirilen külçelerin yanı sıra, eldeki mal ve kaynakların da çok önemli olduğunu söylemiş ve ticaret, hazine ve siyasi gücün bir ve aynı şeyler anlamına geldiğini iddia etmiştir. Dış politika ve özellikle dış ticaret politikası adeta bir savaş aracı olarak kabul edilmiştir. Klasik İktisat düşüncesi bunun tam tersini savunurken, 1929 Büyük Buhranı'nın hemen ardından düşünceleri öncelikli olarak kabul görmeye başlayan Keynes, merkantilizmden bu sebepten dolayı övgüyle bahsetmiştir.

Fransız kralı 14. Louis'nin maliye bakanı olan Jean Baptiste Colbert zamanında merkantilizm Fransız devletinin resmi politikası haline gelmiş ve bu yüzden Fransız merkantilizmi "Colbertizm" olarak adlandırılmıştır. Fransız merkantilizmi, İngiliz merkantilizminin aksine devlet müdahaleleriyle yönlendiriliyordu. Bir başka deyişle İngiliz merkantilizmi büyük bir hızla devlet müdahalelerinden kurtulmaya yönelmişken, Fransız merkantilizminde bu müdahaleler kurumsal hale getirilmiştir. Colbert döneminde sanayi çeşitli şekillerde desteklenmiş ve gümrük vergileriyle korunmuştur. Fransa içerisindeki eyaletler arası gümrük vergileri kaldırılmış, tek bir Fransız Gümrük Tarifesi getirilmiştir. Her şeyin devlet gözetiminde olduğu bu sistemde, Fransız sanayiinin dışa olan bağımlığını azaltmak için mümkün olan tüm tedbirler alınıyordu. Fransız sömürgeleri artıyor, ticaret gelişiyor ve Colbert feodalizmden kalan tüm düzenlemeleri ortadan kaldırarak Fransız ulus-devletinin hakimiyetini tam anlamıyla yaymak istiyordu.

Merkantilizmin tek bir tanımını yapmanın güçlüğüne delil oluşturacak olan bir diğer örnek de Alman tipi merkantilizmdir. Kammeralizm olarak adlandırılır. Kralın veya prensin hazinesi anlamına gelen "Kammer" kelimesinden türemiştir. Çünkü amaç, devlet hazinesinin zenginleştirilmesi, gelirlerin artırılmasıydı. Bu akımın ortaya çıktığı dönemde Almanya, birbirleriyle sürekli mücadele halinde olan birçok prensliğe bölünmüş durumdaydı. İngiltere, Fransa ve Hollanda'nın hızla geliştiği o tarihlerde Kameralizm, Alman devlet memurlarını eğiterek iktisadi kalkınmayı sağlamaya yönelik bir araç haline gelmiştir. Kameralist düşünce de, İngiliz ve Fransız meslektaşlarına benzer görüşleri savunmuş, bazı noktalarda ise onlardan ayrılmışlardır. Altın ve gümüş biriktirerek milli zenginliğin artacağını öne sürmüş, devlet müdahalesini savunmuşlardır. Ancak; İngiltere'de tüccar ve iş adamları kısa broşürlerle merkantilist düşünceyi savunurken, Almanya, hukuk profesörleri ve maliyecilerin ortaya koyduğu son derece ayrıntılı ve uzun eserlere şahit olmuştur. Kameralistler dış ekonomik ilişkiler, ticaret ve ödemeler dengesi gibi konularla çok az ilgilenmiş, ağırlığı yurt içi tarım ve sanayi konularına vermişlerdir. İngiltere'deki sistemin aksine, birey ile devlet arasında iktisadi açıdan bir menfaat birliği olması bir yana, sürekli bir çıkar çatışması yaşanacağını ileri sürmüş, devletin mutlak otoritesi lehine fikirler geliştirmişlerdir.

18. yüzyıl ve merkantilizmin zayıflaması

17. yüzyılın ortalarından itibaren, iş adamları ve tüccarların yanı sıra bazı düşünürler de iktisadi konularla ilgilenmeye başladılar. Bunun sonucunda, kişi hürriyetine daha fazla önem veren ve devletin müdahaleci sistemine karşı çıkan; dolayısıyla merkantilizme karşı gelen bir zümre ortaya çıkmış oldu. Bunlara göre, ekonomi kendi kendine şekil verebilecek, dışarıdan herhangi bir müdahaleye ihtiyaç hissetmeyen bir sistemdi. Dış etki ne kadar az olursa, ekonomi de o kadar iyi çalışırdı. Ayrıca kısıtlama ve müdahalelerin ortadan kalkması, hem kişiler hem de ekonomi için çok daha iyi olacaktı. Nasıl ki merkantilist düşüncenin uygulanışı ülkeden ülkeye değişiyorsa, ortaya çıkan bu yeni liberal düşüncelerin etkileri de farklı farklı olmuştur. Çok sayıda sanayici ve tüccarı içinde barındıran orta sınıfın İngiltere'de yaygın olması, liberal fikirlerin benimsenmesini hızlandırırken, daha yavaş ve dar kapsamlı olsa da Fransa ve Hollanda bu akımda İngiltere'ye eşlik etmişlerdir. Fakat, bir ulus-devlet olma yolunda diğerlerini geriden takip eden Almanya ve İtalya ise merkantilizme sıkı sıkıya bağlı kalmış ve libaral düşüncelere sınırlarını en azından bir süre daha sıkı sıkıya kapatmışlardır.

Merkantilist düşünce sisteminin sağlam temeller üzerine oturmasında en önemli rollerden birisinin Thomas Mun'a ait olduğundan bahsedilmişti. Mun'un ardından iktisadi düşüncede iki yeni temayül belirmişti. Birincisi, kantitatif yöntemlerin iktisadi düşünce içinde kabul görmeye başlaması; diğeri ise, ekonomik sistem üzerindeki devlet müdahalesinin azaltılmasını savunan liberal düşüncedir.

Liberal Düşünceye Doğru

İktisadın, bir bilim dalı olma yolunda önemli adımlar atılmasını sağlayan merkantilizm, liberal düşünce sisteminin de kapılarını aralamıştır. Bu geçiş döneminin en önde gelen isimleri; John Locke, Josiah Child, Nicholas Burbon, Dudley North, John Law, Richard Cantillon, George Berkeley ve David Hume gibi kişilerdir. Genel olarak merkantilizmden liberalizme geçiş dönemini şekillendiren, yeni ve farklı fikirler üreterek liberal düşüncenin temellerini atan bu bilim adamlarından Dudly North, merkantilizmi tümden redderek liberalizme geçişi savunmuştur. David Hume ise, iktisadın bağımsız bir sosyal bilim olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Otomatik denge mekanizması, tam serbest ticaret, liberal dış ticaret dengesi, külçecilikten uzaklaşma, kâğıt paranın tavsiye edilir olması, para, faiz, emek vb kavramlar üzerine derinlemesine analizler yapılmaya bu dönemde başlanmıştır. James Steuart, devlet müdahalesini savunan "son merkantilist" olarak tarihteki yerini almıştır.

Fransa'da uygulanan ve Colbertizm adı verilen merkantilist sistem, ağırlıklı olarak sanayi üretimine önem verdiğinden, tarımla uğraşan kesimin yoğun tepkisine sebep olmaktaydı. Uzun yılların getirdiği birikimin sonucu olarak, halk kurulu düzeni ortadan kaldırmak istemekteydi. Bunun sonucunda, liberalizme giden yoldaki en önemli adım atılmış ve "fizyokrasi" olarak adlandırılan iktisadi düşünce akımı ortaya çıkmıştır. Fizyokratlar; bir lidere sahip ve yazar kadrosu ile bir dergi etrafından bütünleşmiş olan ilk modern iktisadi düşünce okulu olarak kabul edilmektedirler. Kurucusu François Quesnay'dır. Doğal düzeni ve doğa kanunlarını ön plana almışlar; olayların gidişatına bırakıldığında bir şekilde kendi dengesini bulacağını iddia etmişlerdir. Bu düşünce akımının babası olarak John Locke gösterilmektedir. Dünyaca ünlü "Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler" (Laissez faire, laissez passe) söyleminin sahibi yine fizyokratlardır.

Böylece liberal düşünceye doğru olan eğilim gittikçe artmış ve Adam Smith'in 1776 yılında yayınlanan "Ulusların Zenginliği" adlı eseriyle, klasik iktisat düşüncesi ve liberalizm tam anlamıyla başlamıştır..

Not: Merkantilizm hakkındaki bu ek bilgi Wikipedia sitesinden yararlanılarak sizin bilginize sunulmuştur.