Erzurum Kongresi Doğu Anadolu Müdafaa-i Hu­kuk Cemiyeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti tarafından Rum ve Ermenilere karşı Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nin bütünlüğü­nün korunması için toplanmıştır.

Kongrede Alınan Kararlar:

1.Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez

Açıklama:

1.Bu madde Sivas Kongresi ve Misak-ı Milli karar­larının da ilk maddesidir.

2.Bölgesel amaçlı olarak toplanan kongre bütünü ilgilendiren karar almıştır.

3.Bütün bölücülere tepki gösterilmiştir.

2.Her türlü yabancı müdahalesine karşı millet, birlik olarak kendisini müdafaa edecektir.

3.Vatanın ve istiklalin muhafaza ve teminine İstan­bul Hükümeti muk­tedir olamadığı takdirde; gayeyi temin için Ana­dolu’da geçici bir hükümet kurula­caktır. Hükümeti milli kongre seçecektir. Kongre toplantı halinde değilse; bu işi temsil heyeti yapacaktır.

Açıklama:

1.İlk defa geçici hükümetten bahsedildi

2.İlk defa açıkça yeni bir devletten bahsedildi.

4.Kuvay-ı Milliye’yi âmil, irade-i milliyeyi hâkim kılmak esastır.

Açıklama:

1.İlk defa millet iradesinden açıkça bahsedildi.

5.Hıristiyan azınlığa siyasi hâkimiyetimizi zedele­yici ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar veri­lemez.

6.Manda ve himaye kabul edilemez

Açıklamalar:

1.Bağımsızlığın koşulsuz olarak sağlanacağı vur­gulanmıştır.

2.Mandacılığa ilk defa tepki gösterilmiştir.

7.Milli meclisin derhal toplanmasına ve hükümet işlerinin meclisin denetimi altında yürütülmesine çalışılacaktır.  

Açıklamalar:

1.İlk defa Meclis-i Meb’usan’ın toplanması istenmiş­tir.

2.Tutarsız davranışlar içinde olan Damat Ferit Paşa hükümeti kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.

8.Milli irade padişah ve halifeyi de kurtaracaktır.

Açıklama:

1.Mustafa Kemal birlik ve beraberliğin devamı için böyle bir kararı da kongrede almıştır.

9.Milletimiz insani ve asri gayeleri tebcil; sınai ve iktisadi hal ve ihtiyacımızı takdir eder.

Açıklama:

1.Dışarıdan gelebilecek yardımların insani amaç­larla olması durumunda kabul edilebileceği vurgu­lanmıştır.

Kongrenin Önemi: 

1.Erzurum Kongresi toplanış amacı ve katılımı yönüyle bölgeseldir. Fakat Mustafa Kemal kong­reye katıldığı için kongrede ulusal kararlar da alın­mıştır.

2.İstanbul’un muhalefetine karşı toplandığından ve aldığı karalardan dolayı ihtilalci bir kongredir.

3.Tam bağımsızlık ve milli egemenlik fikirleri açıkça vurgulandı.

4.Mustafa Kemal başkanlığında, dokuz kişiden olu-şan ve Doğu illerini temsil eden temsil heyeti ku­ruldu.  

5.İlk defa ulusal sınırlardan bahsedildi

6.Doğu Anadolu’daki cemiyetler ve Trabzon Muha­faza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Doğu Ana­dolu Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetinin çatısı al­tında birleştirildi.

7.Azınlık haklarına ilk defa tepki gösterildi

8.Sivil bir vatandaş olan Mustafa Kemal’in, kong­reye ve temsil heyetine başkan seçilmesi, Mustafa Kemal’in yetki problemini ortadan kaldırdı. 

9.İstanbul hükümeti Mustafa Kemal, Rauf Orbay ve Refet Bele için tutuklama kararı çıkardı (30 Temmuz 1919). 9 Ağustos 1919’da ise Mustafa Kemal askerlikten ihraç edildi.

10.Millî güçlerin birleştirilmesi için ilk adım atıldı

11.Ermenilere karşı takip edilecek yol belirlendi

12.Bağımsızlık, dış politika ilkesi olarak benim­sendi. 

13.Sivas Kongresi ve Misak-ı Milli kararlarına zemin hazırlandı. 

Açıklamalar:

1.Gücün tüm yurttan alınması için Sivas Kongresi­’nin toplanma­sına da gerek duyuldu

2.Mustafa Kemal ilk defa sivil bir vatandaş olarak Erzurum Kongresi’nde görev almıştır.

3.Erzurum Kongresi’nde dış işlerle de ilgili kararlar alınması, kongrenin meclis gibi hareket ettiğini gösterir.

4.Askeri yetkileri alınan Mustafa Kemal’in emrine Kazım Karabekir’in gönüllü olarak girmesi Mustafa Kemal’in liderlik sorunun çözülmesinde etkili ol­duğu gibi örgütlenme döneminde Mustafa Kemal’in işini de kolaylaştırmıştır.

5.Mustafa Kemal, bölge dışından olduğu için ilk anda Erzurum Kongresi’ne alınmak istenmedi. Kongre’den Kazım Bey ve Cevat Dursun’un istifa etmesi sonucunda Mustafa Kemal ve Rauf Orbay kongreye alındı.

6.Kongreye 56 delege katıldı. İstanbul’un baskıları sonucunda Elazığ valisi Ali Galip Elazığ, Mardin ve Diyarbakır delegeleri­nin kongreye katılmasını engelledi.