XVI. Yüzyıl Türk Tarihi Kronolojisi

16. yüzyıl Türk halk şiirinin ustaları: Kaygusuz Abdal, Köroğlu, Pir Sultan Abdal.

16. yüzyıl başları Kaşgar'da Hocalar'ın ortaya çıkışı ve daha sonra Ak-Dağlık ve Kara-Dağlık olmak üzere ikiye bölünmesi (16. yüzyıl başları).

1500      Navarin, Modon, Koron alındı (Osmanlı).

1500      Muhammed Şeybâni Han (1451-1510) idaresindeki Özbekler, Semerkant'ı ele geçirdiler ve bu suretle Maveraünnehir'in yönetimini Timurlular'dan devraldılar.

1501      "Muhakemet-ül Lügateyn" adlı eserin yazarı Ali Şir Nevai (d.1441 Herat - ö.1501) öldü.

1501-1511 Babür ve Özbekler, Semerkant'ın kontrolü için mütemadiyen savaştılar.

1502      Venedikle Sulh yapıldı (Osmanlı).

1502      Altınordu Hanlığı'nın, Kırım Tatar Hanlığı hanının eline geçmesiyle nihâi çöküşü.

1502-1518 Kazan hanı, Muhammed-Emin (ikinci defa)'in saltanatı.

1502-1723/1736 İran'da Safevi Hanedanlığı dönemi: Safevi hanedanı Şah I. İsmail (1501-1524) tarafından kurulmuştur. Hanedanın diğer önemli bir üyesi I. Abbas (1588-1629) idi.

1504      Babür, Kâbil'de kendi Devleti'ni kurdu.

1505      Bayezid Külliyesi açıldı (Osmanlı).

1505      Portekizliler'in Afrika'da ticaret merkezleri kurmaya başlamaları.

1506      Özbekler, Buhara'yı ele geçirdi.

1507      Özbekler, Herat'ı ele geçirdi ve Timur Hanedanlığı sona erdi.

1508      Şah İsmail Bağdad'ı ele geçirdi, Özbekler'i yendi.

1509      Peter Henle'nin cep saatini icad etmesi (Nürnberg).

1509      İstanbul'da Küçük Kıyamet adı verilen zelzele oldu (Osmanlı).

1509-1532 Astrahan hanı, Hüseyin (bin Canibek bin Mabmud Han)'in saltanatı.

1510      Muhammed Şeybâni Han, Safevi hükümdarı Şah İsmail'le yaptığı Merv Savaşı'nda öldürüldü. Bu gelişme Maveraünnehir'de başkenti Semerkant olan Şeybâni Hânedanlığı'nın kurulması ile neticelendi. Ancak siyâsi güç gittikçe Buhârâ'ya kaydı.

1510      Amerika'ya Afrikalı kölelerin gönderilmeye başlanması.

1510-1920 Hive Hanlığı: Hazar Deniziyle Aral Gölü Güneyinde kurulmuş, merkezi Hive/Harezmdir. Ruslar tarafından işgal ve ardından da zoraki himaye altına alınmıştır.

1511      Şahkulu Baba İsyanı gerçekleşti (Osmanlı).

1511      Portekizliler'in Malaka'yı almaları.

Nisan 1512 II. Bayezıd tahtan çekildi I. Selim tahta çıktı (24 Nisan 1512 Osmanlı).

Mayıs 1512 II. Bayezit vefat etti (26 Mayıs 1512 Osmanlı).

1512-1520 I. Selim (Yavuz)'in saltanatı (Osmanlı).

1514      Çaldıran Zaferi: Yavuz S. Selim (1512-1520) ile Şah İsmail arasında yapılan Çaldıran Savaşı (1514) neticesi, kısa bir süre için de olsa Tebriz Os

manlı Devleti'nin eline geçmiş ve ilk defa Osmanlı ve Azerbaycan Türkleri birleşmiştir.

1514-1533 Doğu Çağatay Hanı Seyid'in saltanatı ve başkenti, İli'den Kaşgar'a nakletmesi.

1514      Şah İsmail'e karşı Çaldıran zaferi (Osmanlı).

1515-1523 Kırım hanı, I. Mehmedgerey (Uluğ)'in saltanatı.

1516      Osmanlılar Filistin'i fethetti.

Ağustos 1516 Memluklülerle Mercidabık Savaşı yapıldı. I. Selim'in ordusu, Memlûk ordusunu yendi (24 Ağustos 1516).

1517      Ridaniye zaferi: Suriye, Mısır ve Arabistan'ın fethi (Osmanlı).

1517      Piri Reis Mısır'da Sultan Selim'e ilk dünya haritasını sundu (Osmanlı).

1517      Osmanlı hakanı Yavuz Sultan Selim'in 17 Ocakta Kahire'ye girmesi. Tomambay'ın 13 Nisan'da öldürülmesi. Yavuz'un hutbede halife ilan edilmesi, Kutsal Emanetleri teslim alması.

1519      Anadolu'da Celali isyanları başladı (Osmanlı).

1519      Barbaros Hayrettin'in yönetiminki Cezayir'in Osmanlı Devleti'ne bağlanması.

1519      İspanya ve Felemenk hükümdarı V. Carlos'un (Şarlken) imparator olması.

1519      Cortes'in Aztek İmparatorluğu'nu istilaya başlaması.

1519      Magellan'ın Büyük Okyanus'u aşması.

1519-1521 Kazan hanı, Şah Ali (Şeh Ali', birinci defa)'nin saltanatı.

Eylül 1520 Yavuz Sultan Selim vefat etti (22 Eylül 1520 Osmanlı).

Eylül 1520 Kanuni Sultan Süleyman tahta çıktı (30 Eylül 1520 Osmanlı).

1520      Hattat Şeyh Hamdullah vefat etti (Osmanlı).

1520-1566 I. Süleyman (Kanuni)'ın saltanatı (Osmanlı).

1521      Belgrad fethedildi (Osmanlı).

1521      Piri Reis Kitab-ı Bahriye adlı eseri hazırlamaya başladı (Osmanlı).

1521      Martin Luther'in afaroz edilmesi: Avrupa'da Reform hareketlerinin başlaması.

1521-1524 Kazan hanı, Sahibgerey (Kırım sülalesinden)'in saltanatı.

1522      Babür, Kandahar'ı ele geçirdi.

Aralık 1522 Kanuni Sultan Süleyman, Rodos'un teslimini istedi (13 Aralık 1522 Osmanlı). Rodos adası Osmanlı Devlet'ine katıldı.

1523      Kırım hanı, I. Gazigerey'in saltanatı.

1523-1532 Kırım hanı, I. Saadetgerey'in saltanatı.

1524      Mısır'da Hain Ahmet Paşa isyan etti (Osmanlı).

1524-1531 Kazan hanı, Safagerey (birinci defa)'in saltanatı.

1525      Patatesin Güney Amerika'dan Avrupa gelmesi.

1525      İlk Fransız elçisi İstanbul'a geldi.

1525      Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi vefat etti (Osmanlı).

1526      Mohaç muharebesi ve Macaristan'ın fethi (Osmanlı).

Kasım 1526 Kanuni, Avusturya seferine çıktı (27 Kasım 1526 Osmanlı).

1526-1530 Hindistan'da Babürlüler Devleti'nin kurucusu, Zahirüddin Muhammed Babür Şah'ın saltanatı.

1526-1858 Hindistan Türk-Moğol Babür İmparatorluğu: Panipat muharebesi, Bâbur'un Delhi sultanlığını ele geçirip Gurkânlı (Bâbürlü) hanedanını kurması. İngilizler tarafından yıkılmıştır.

1527      Bosna'nın fethi tamamlandı (Osmanlı).

1528      Piri Reis Kanuni'ye ikinci dünya haritasını sundu (Osmanlı).

1529      Budin'in fethi ve I. Viyana kuşatması.

Eylül 1529 I. Süleyman (Kanuni) Budapeşte'yi fethetti (8 Eylül 1529 Osmanlı).

1530-1556 Hindistan'da Hümayun (Nasirüddin Muhammed) saltanatı.

1531-1533 Kazan hanı, Can-Ali'nin saltanatı.

1532      Astrahan hanı, Ak Kübek (bin Murtaza bin Amed)'in saltanatı.

1532      Pizarro'nun Peru'da İnka İmparatorluğunu istilaya başlaması.

1532      Kırım hanı, I. İslamgerey'in saltanatı.

1532-1551 Kırım hanı, I. Sahibgerey'in saltanatı.

1533      Barbaros Hayrettin Paşa Omanlı Devleti'ne katıldı ve Cezayir beylerbeyi oldu.

1533-1537 Astrahan hanı, Abdurrahman (bin Adülkerim)'ın saltanatı.

1533-1546 Kazan hanı, Safagerey (ikinci defa)'in saltanatı.

1534      Bağdat'ın fethi (Osmanlı).

1534      İngiltere Kralı VIII. Henry'nin Katolik Kilisesi'nden ayrılarak, Angilikan Kilisesi'ni kurması.

1534      Tebriz'e ikinci defa girildi (Osmanlı).

1534      Şeyhülislam İbn-i Kemal vefat etti (Osmanlı).

1535      Osmanlı ile Fransa arasında kapitülasyon antlaşması yapıldı.

1537-1539 Astrahan hanı, Derviş Ali (bin Şeyh Hayder bin Şeyh Ahmed)'nin saltanatı.

1538      Hadım Süleyman Paşa Hint seferine çıktı (Osmanlı).

Eylül 1538 Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa, Cenevizli Amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı (Alman, Portekiz, İspanya, Avusturya, Ceneviz) donanmasına karşı 'Preveze deniz zaferini' kazandı. Amiral Andrea Doria, Yunanistan'ın batısındaki Preveze'de yapılan şiddetli çarpışmalar sonrasında yenilerek kaçtı. Osmanlı donanması ise, Haçlı donanmasından 29 gemiyi ele geçirdi (27 Eylül 1538).

1539      Sih dininin kurucusu Baba Nanak'ın ölümü.

1539-1554 Astrahan hanı, Yamğurca (bin Berdibek bin Murtaza)'nın saltanatı.

1540      Venediklere verilmiş olan ticari ayrıcalık kaldırıldı (Osmanlı).

1541      Budin Osmanlı'ya bağlanarak Beylerbeylik oldu.

1541      Calvin'in (Kalven) Cenevre'de ayrı kilise kurması (Kalvinizim).

1543      Estergon ve Belgrad fethedildi (Osmanlı).

1543      Kopernik (1473-1543), "Gök Cisimlerinin Devri Üzerine" eserini yayımladı.

1545      Potosi (Peru) ve Zakatekas (Meksika) gümüş madenlerinin bulunması.

1546-1548 Kazan hanı, Şah-A1i (ikinci defa)'nin saltanatı.

1547      San'a fethedildi (Osmanlı).

1547-1598 Rusya'da Rurik Hanedanı dönemi.

1547-1584 Korkunç İvan IV. yönetime geldi. Çar unvanını kullanmaya başladı ve Kazan Astrahan ve Nogay hanlıklarını ele geçirdi. Onun hükümdarlığı zamanında Sibirya topraklarının büyük kısmı Rus Çarlığı'nın eline geçti.

1548      İkinci İran seferi düzenlendi (Osmanlı).

1548-1549 Kazan hanı, Safagerey (üçünçü defa)'in saltanatı.

Temmuz 1549 Barboros Hayrettin Paşa vefat etti (4 Temmuz 1549).

1549-1551 Kazan hanı, Ütemişgerey'in saltanatı.

1550      Süleymaniye Külliyesi inşa edildi (Osmanlı).

1550      Altan Han'ın Çin'i işgali.

1550      Çin'de Japon korsanlarının yağmacılığı.

1551      Trablusgarp fethedildi (Osmanlı).

1551-1552 Kazan hanı, Şah-Ali (üçüncü defa)'nin saltanatı.

1551-1577 Kırım hanı, I. Devletgerey (Taht algan)'in saltanatı.

1552      Kazan hanı, Muhammed Yâdigar (Astrahan sülâıesinden)'ın saltanatı.

1552      IV. İvan (Korkunç İvan, 1533-1584), Kazan şehrini kuşatttı ve ele geçirerek katliam yaptı. Kazan Hanlığı Rusların eline geçti, Kazan Türkleri bundan böyle istiklallerini kaybettiler.

1553      Kanuni'nin İran Seferi: Osmanlı-İran/Sünni-Şii mücâdelesi Kânûni S. Süleyman (1520-1566)'ın 1553'deki İran seferi ile devam etmiş, Tebriz bir kez daha Osmanlı'nın eline geçmiş, fakat bir kaç yıl sonra Osmanlı tekrar bölgeden geri çekilmiştir.

1553      Turgut Reis Akdeniz seferine çıktı (Osmanlı).

1554-1556 Astrahan hanı, Derviş Ali (ikinci defa)'nin saltanatı.

1555      Osmanlı-Safevi Barışı. Osmanlı-İran arasında Amasya Anlaşması imzalandı.

1556      Ünlü Türk şairi Fuzûli (Mehmed B. Süleyman, 1480-1556) öldü. Kerbelâ'da doğdu, 1556'da Kerbelâ'da öldü. Şiirde "Fuzûli" adını, kendi şiirlerinin başkalarınınkilerle, başkalarının şiirlerinin de kendisininkilerle karşılaştırılması için aldığını, böyle bir takma adı kimsenin beğenmeyeceğini düşündüğünden kullandığını, Farsça Divan'ının girişinde açıklar.

1556      IV. İvan, İdil/Volga havzasındaki Astrahan Hanlığı'nı ele geçirdi/yıktı.

1556-1600 Sibir Hanlığı: Uralların doğusunda kurulmuştur.

1556-1605 Hindistan'da Akbar (Celaleddin Muhammed) saltanatı.

1557      Portekizliler'in Makao'ya yerleşmeleri.

1557      Fas fethedildi (Osmanlı).

1557      Süleymaniye Külliyesi açıldı.

Haziran 1557 Süleymaniye Camii ibadete açıldı (7 Haziran 1557).

1557-1598 Buhara'da son ve en büyük Şeybâni hükümdarı II. Abdullah Han (1533-1598)'ın saltanatı.

Kasım 1558 İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth tahta çıktı (17 Kasım 1558).

1558-59 Rusların Anthony Jenkinson idaresinde, Maveraünnehirle ilk ticari teması.

1559      Tütünün Avrupa'ya ilk gelişi.

1560      Cerbe Adası alındı (Osmanlı).

1560      Portekizliler'in Brezilya'da şeker kamışı tarımına başlamaları.

Kasım 1560 Venedikli amiral Andrea Dorya öldü (25 Kasım 1560).

Eylül 1561 Şehzade Bayezıt idam edildi (25 Eylül 1561 Osmanlı).

1562      Kaptan-ı Derya Seydi Ali Reis'in ölümü (Osmanlı).

1562-1598 Fransa'da din savaşları.

1563      Ünlü denizci Seydi Ali Reis vefat etti (Osmanlı).

1563-98 Sibir Hanlığı'nda, son Şeybâni hükümdarı Küçüm Han'ın saltanatı).

1565      Ekber Şah'ın Gurkânlı (Bâbürlü) egemenliğini Dekkan'a yayması.

1565      Sokollu Mehmet Paşa'nın 14 yıl sürecek veziriâzamlığının başlaması (Osmanlı).

1566      Kanuni Sultan Süleyman Zigetvar seferine çıktı. Bu seferde vefat etti. II. Selim tahta çıktı.

Eylül l566-1574 II. Selim (Sarı)'in saltanatı (24 Eylül 1566-1574 Osmanlı).

1570      Cungarya ve Moğolistan'da Moğol Oyratlar'ın yükselişi.

1571      Kırım Tatarları, Moskova'yı yağmaladı.

1571      İnebahtı Deniz Savaşı (Lepanto)'nda Osmanlı donanmasının yenilmesi.

1571      Portekizliler'in Angola'yı sömürgeleştirmeleri.

1571      İspanyollar'ın Filipinler'i istilası.

Ağustos 1571 Kıbrıs Osmanlılar tarafından fethedildi (1 Ağustos 1571).

1572      Felemenk'te İspanyollar'a karşı ayaklanma.

1574      Tunus fethedildi (Osmanlı).

1574      Edirne'de Selimiye Camii inşaatının bitmesi (Osmanlı).

1574      Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin ölümü (Osmanlı).

Aralık 1574 Sultan II. Selim vefat etti (3 Aralık 1574 Osmanlı).

Aralık 1574-1595 III. Murat tahta çıktı (21 Aralık 1574-1595 Osmanlı).

1575      Mimar Sinan II. Selim için Edirne'de Selimiye Camii'ni inşa etti.

1577-1583 Kırım hanı, II. Mehmedgerey (Semiz)'in saltanatı.

1578      Osmanlı ve İran Savaşları başladı.

1578      El-Kasr el-Kebir muharebesiyle Fas'ın, Kuzeybatı Afrika'da Portekiz egemenliğine son vermesi.

Eylül 1579 Sokollu Mehmet Paşa hançerlenerek öldürüldü (30 Eylül 1579 Osmanlı).

Ocak 1580 İstanbul Rasathanesi yıktırıldı (22 Ocak 1580).

1583-1588 Kırım hanı, II. İslamgerey (Derviş)'in saltanatı.

1584      Osmanlı ekonomisinde ilk büyük devalüasyon (tağşiş).

1584      Phra Naray'ın bağımsız Tayland'ı kurması.

16. yüzyıl sonları Kazak İmparatorluğu üç orduya/cüze bölündü: doğuda Büyük Orda/Ulu Cüz, merkezdeki topraklarda Orta Orda/Orta Cüz ve batıda Küçük Orda/Küçük Cüz (16. yüzyıl sonları).

1584      Rus Kozak lideri Yermak, Tobol Irmağı Savaşı'nda Küçüm Han'ı yendi.

1584-1598 Theodore I. (Rus Çarı)

1587-1629 İran'da I. Şah Abbas'ın Saltanatı.

1588      Osmanlı coğrafyasını yaptığı eserlerle süsleyen ve tarihe damgasını vuran cihan mimarı Mimar Sinan 17 Temmuz 1588'de İstanbul'da öldü.

1588      İspanyol Donanmasının İngilizler tarafından yenilmesi.

1588      Kırım hanı, II. Gazigerey (Bora)'in saltanatı.

1590-1650 Celâli isyanlarının en yoğun dönemi.

1591      Tondibi muharebesi: Faslılar'ın Songay krallığını yıkması.

1592      Galileo, cisimleri 30 kez büyüten bir teleskop yaptı.

1594      Kırım hanı, Fetihgerey'in saltanatı.

1594-1608 Kırım hanı, II. Gazigerey (İkinci defa)'in saltanatı.

1595-1603 III. Mehmet'in saltanatı (Osmanlı).

1596      Matematikçi ve filozof Rene Descartes doğdu.

1598      Şah I. Abbas'ın Isfahan'da imparatorluk başkentini kurması.

1598      İrina (Rus Çariçesi)

1598-1605 Rus Çarı Boris Gudonof (Gudonov).

1598-1613 Rusya'da Gudonof (Gudonov) Hanedanı dönemi.

1598/1599 Astrahanlı Hanedânı, evlilik vasıtasıyla Şeybâni Hanedânlığı ile bağ kurdu. Buhara Hanlığı'ndaki bu asıl güçleri ile de Maveraünnehir'de otoritenin mirasçısı oldular.

1599-1868-1920 Buhara Hanlığı: Buhâra merkezli olarak Maveraünnehir coğrafyasında kurulmuş olan hanlık, Ruslar tarafından işgal ve ardından da zoraki himaye altına alınmıştır.

16-17. yüzyıllar Şair Karacaoğlan.