TÜRKİYE TARİHİ NEDİR?

Malazgirt meydan muharebesinden başlayarak gü­nümüze kadar gelen dönemdir. Bu dönem içinde Ana­dolu Selçuklu, Beylikler, Osmanlı Tarihi ve T.C. Tarihi yer almaktadır. 

ANADOLU'DA İLK TÜRK BEYLİKLERİ 

Malazgirt savaşından sonra Büyük Selçukluya bağlı komutanlar, Anadolunun fethine girişmişlerdir. Bu sü­reçte aşağıdaki beylikler kurulmuştur. 

1.    MENGÜCEKLER: Erzincan, Divriği ve Kemah dolay­larında egemenlik kurmuştur. I. Alaaddin Keykubat bu beyliğe son vermiştir. 

2.    SALTUKLULAR: Kars, Erzurum ve Oltu bölgele­rine egemen oldular. Selçuk sultanı II. Süleyman, beyliğe son vermiştir. 

3.    DANİŞMENTLİLER: Sivas, merkez olmak üzere, Tokat, Niksar, Kastamonu, Kayseri ve Malatya yörele­rine egemen olmuştur. Anadolu Selçuklularındaki taht kavgasından yararlanarak Anadoluda siyasi gücünü art­tırmaya çalıştı. Haçlılara karşı başarılı savaşlar yaptı. Anadolu'daki ilk medreseyi Tokat Niksar'da kurdu. II. Kı­lıçarslan, bu beyliğe son vermiştir. 

4.    ARTUKLULAR: Büyük Selçuklu komutanların-dan Artuk Beyinoğulları Anadoluda fethettikleri yerlerde bey­likler kurmuşlardır. Bu kurulan beylikler: Mardin Ar­tukluları, Hasan Keyf Artukluları, Harput (Elazığ) Artuklu­larıdır. Mardin ve Hasankeyf Artukluları Haçlılara karşı savaşmışlardır. 

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1077 - 1308)

            I. Süleyman Dönemi

Selçuklu soyundan olan Süleyman Bey, Bizans'a ait İznik'i başkent yaparak dev­leti kurdu. Anadolu'daki Türkleri kendi çevresinde topla­maya başladı.

1)    Adana bölgesindeki Ermeni beylikleri egemenlik al­tına alındı.

2)    B. Selçuklulara ait olan Suriye'den toprak almaya ça­lıştı. Ancak yaptığı savaşta öldü.

3)    B. Selçuklu Sultanı Melikşah, kendisinden ayrı olarak Anadolu'da ayrı bir devlet kurulmasına karşı oldu­ğundan, Süleyman Beyin oğullarını esir etti.

            I. KILIÇARSLAN DÖNEMİ

İzmirde beylik kurmuş olan Çaka Beyle, Bizans'ı yıkmaya yönelik kara ve deniz se­ferleri başlatıldı.

1)    Bizans, bu tehlikeden kurtulmak için entrikalar çe­virdi. Çaka Beyin Selçuklu hükümdarı olmaya çalıştığını iddia etti. Bu dönemde Çaka Bey Balkanlardaki Peçenek Türkleriyle ittifak kurmuştu. I. Kılıçarslan entrikalara ko­narak Çaka Beyi öldürttü.

2)    I. Haçlı ordularının saldırısı üzerine İznik boşaltıldı. Konya başkent yapıldı. Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapıldı. Daha sonra Haçlılara karşı Eskişehir yakınlarında Dorileon savaşı oldu. (1097) Haçlıların fazla sayıda ol-ması nedeniyle Selçuklular geri çekildi.

3)    Danişment Beyliğinin siyasi faliyetleri engellendi. Bu beylik denetim altına alındı.

4)    I. Kılıçarslan, B. Selçuklulara ait Musul'u almak için giriştiği savaşta öldü.

I. MESUT DÖNEMİ

Danişment Beyilğinden aldığı destekle, yaptığı iktidar savaşlarını kazandı.

1)    Anadolu'ya gelen II. Haçlı orduları yenilgiye uğra­tıldı.

2)    Danişment Beyilği denetim altına alındı.

II. KILIÇARSLAN DÖNEMİ

1)   Anadolu'daki Türk birliğini ve siyasi birliği kuvvet­lendirmek için Danişment Beyliğine son verildi.

2)   Bizans'ın, Türkleri Anadolu'dan çıkarmak için kur­duğu ordu Miryokefalon Savaşında (1176) Bizans ye­nilgiye uğratıldı. Bizans'ın Türkler'i Anadolu'dan atma po­litikası sona erdi. Türklerin Anadoluya yerleşmesi ke­sin­leşti. Bu savaş Malazgirt Savaşını tamamlayıcı nitelik­te­dir.

ANADOLU SELÇUKLULARININ YÜKSELME DÖNEMİ

I. GIYASETTİN KEYHÜSREV DÖNEMİ

1)    Trabzon Rum Krallığına ait olan Samsun alındı.

2)    Karadenize giden ticaret yollarının güvenliği sağ­landı.

3)    Antalya fethedildi. Böylece Akdeniz ticaretinden ya­rarlanılmaya başlandı.

4)    Kıbrıslılarla ticaret anlaşması yapıldı.

5)    İznik Rum krallığıyla yapılan savaşta I. Gıyasettin öldü. Bu savaşın amacı Marmara bölgesinde toprak ka­zanmaktı.

I. İZZETİN KEYKAVUS DÖNEMİ

1)    Anadolu ticaretini ge­liştirmek için Venediklilerle ve Kıbrıslılarla ticaret anlaş­maları yapıldı.

2)    Trabzon Rum Krallığından Sinop alındı ve bu kra­lık vergiye bağlandı.

3)    Anadolu ve Suriye ticaretini aksatan Ermeni is­yanları bastırıldı.

4)    G. D. Anadolu egemenliği için Eyyubiler ve Artuk­lular savaşıldı. 

I. ALAADDİN KEYKUBAT DÖNEMİ

Bu dönem Anadolu Selçuklularının en parlak döne­midir. Anadolu birliğini kuvvetlendirmek amacıyla Men­gücek beyliğine son ve­rildi. Antalya yakınlarındaki ticari önemi olan Kalanoros limanı alındı ve burada Alanya şehri kuruldu. Ayrıca Alanya'da tersane yapıldı. Sinopta yapılan bir donan­mayla Kırım'daki Suğdak adı verilen ipek ticaret merkezi ele geçirildi. Trabzon Rum Pontus krallığına son vermek için Trabzon kuşatıldı. Ancak alı­namadı.

Moğol saldırıları üzerine D. Anadolu'ya ve Kafkaslara çekilen Harzemşahlara ittifak önerildi. Ancak bu gerçek­leşmediği gibi Harzemşahlar D. Anadolu'daki Selçuklu şehirlerine saldırdı. Bunun üzerine Yassı Çemen savaşı oldu (1230). Harzemşahlar yenilgiye uğratılınca  Moğol tehlikesiyle karşılaşıldı.Eyyübi­lerle ittifak yapmak için girişim­ler başlatıldı. Ancak Ala­addin Keykubatın ölmesi nede­niyle bu ittifak gerçekle­şemedi. İktidara zayıf iradeli II. Gıyasettin geçti.

II. GIYASETTİN KEYHÜSREV DÖNEMİ

1)        Entrikacı bir vezir olan Sadettin Köpek, neden ol­duğu olaylarla başarılı birçok devlet adamının idamına sebep oldu.

2)        Moğolların Harzemşahlara karşı başlattığı saldırı­lar sırasıda çok sayıda Türk Anadolu'ya gel­mişti. Türk­menlerin toprak ve diğer ihtiyaç­larına yönelik sorunlar çözülmedi. Bunun üzerine, Baba İshak adındaki bir din adamının baş­kanlığında isyan ettiler. Babailer isyanı adı verilen ayaklanma zor bastırı­labildi. (1240) Ancak bu isyan devletin içte zayıf­lamasının önemli nedenlerin­den biri oldu.

3)        Moğollar (ilhanlılar) Anadolu Selçukluların zayıfla­dığını görerek Anadoluya girdiler. Kösedağ Savaşını ka­zandılar (1243). Anadolu Selçuklu devleti Moğolların egemenliğine girdi. Böylece yıkılış sürecine girdi.

√        Gıyasettinden sonra aşağıdaki önemli olaylar ya­şandı.

a)       Selçuklu sultanları Moğolların kuklası haline geldi­ler.

b)       Anadolu halkı Moğol vergileri altında ezildi.

c)       Selçuklu şeyhzadeleri arasında şiddetli taht kav­gaları oldu. Merkezi otorite giderek zayıfladı.

d)       Anadolu Türk Beyleri, Moğol baskısından dolayı Mısır'daki Memlüklü Sultanı Baybars'tan yardım istedi­ler. Baybars bir Moğol ordusunu yenilgiye uğrattı. Ancak daha fazla destek görmeyince ülkesine döndü.

e)       Moğol baskısının şiddetlenmesi üzerine Anadolu Türk beyleri Moğol baskısının uzak olduğu yerlerde ba­ğımsız beylikler kurmaya başladılar. Hükümdar II. Mesut ölünce devlet sona erdi (1308). 

ANADOLU SELÇUKLU BEYLİKLERİ

1. KARAMANLILAR:Konya ve Ermenek yörelerine ege­men olmuştur. Kendilerini Anadolu Selçuklularının varisi kabul ederek, Anadoluda siyasi birliği kuracağını iddia etmiştir. Bu ko­nuda Osmanlılarla savaşmıştır. Osmanlılara karşı Akko­yunlular ve Venediklilerle ittifak yapmıştır. Fatih bu bey­liğe son vermiştir.
2. KARESİ  BEYLİĞİ:Balıkesir ve dolaylarına egemen oldu. Rumeliye ge­çiş politikasına önem veren Orhan Gazi, bu beyliğe son verdi. Bu Beyliğin gemileri Osmanlılarda deizciliğin etkili biçimde başlamasını sağ­lamıştır. 
3. CANDAROĞULLARI (İSFENDİYAROĞULLARI):Kastamonu ve Sinop yörelerine egemen olmuştur. Venedikli ve Cenevizli tüccarlarla alışveriş yapmışlardır. Fatih bu bey­liğe son vermiştir. 
4. GERMİYANOĞULLARI:Kütahya, Kula ve Simav yörele­rine egemen oldu. Ak­rabalık nedeniyle önceden bir kı­sım topraklarını Osman­lıya verdiler. Erkek varis olmadığı için beyliğin yönetimi Osmanlılara katılma kararı almıştır.
5. DULKADİROĞULLARI:Elbistan ve Maraş yörelerinde egemenlik kurmuştur. Osmanlı ve Memluklu çatışmala­rın­dan yararlanarak var­lığını korudu. Yavuz Sultan Se­lim, Turnadağ Savaşıyla bu beyliğe son verdi (1515). 
6. ERATNA BEYLİĞİ:Sivas merkez olmak üzere Uygur Türklerinden Eretna Bey tarafından kurulmuştur. Bu beylik güçlenerek devlet düzeyine ulaştı. Eretna Bey'den sonra Veziri Kadı Burhanettin beyliğin başına geçti. Bundan sonra beyliğin adı Kadı Burhanettin Beyliği oldu. Akkoyunlularla yapı­lan savaşları kaybederek zayıflamış­tır. Yıldırım Beyazıt bu beyliğe son vermiştir. 

ANADOLU SELÇUKLULARINDA DEVLET  İDARESİ VE UYGARLIK

DEVLET İDARESİ

1.    Devletin başında Selçuklu soyundan olanlar bu­lunurdu. Devletin önemli işleri büyük divan olarak nitele­nen "Divan–ı Saltanat" denilen kurul tarafından görüşü­lürdü.

2.    Hükümdar olmak belirli seçim usullerine dayan­mıyordu, belirlenmediği durumlarda veya baştaki hü­kümdarın başarısız olduğunda bütün şehzadeler hü­küm­dar olmak için eşit haklara sahipti. Bu sırada yaşa­nan taht kavgası devletin zayıflamasına yol açmıştır.

3.    Şehzadeler, devlet tecrübesi kazanmak amacıyla, vilayetlere vali olarak atanırlardı. "Melik" ünvanı verilen şehzadelerin yanında tecrübe kazanmalarında yardımcı olan "Atabey" denilen görevliler bulunurdu.

4.    Hükümdar başkentten ayrıldığında devletin işle­rini "Niyabeti Saltanat" adı verilen kurul yürütürdü. 

Divan üyeleri şunlardır:

Müstevfi: Mali işlere bakmıştır.

Tuğracı: Yazışma işlerini yürütmüştür.

Emir–i Dad: Hukuk işlerini düzenlemiştir.

Pervaneci: Dirlik toprakların dağıtım işlerini yapmış­tır.

Beylerbeyi: Eyalet askerlerin başkomutanlığını yapmıştır.

Büyük divana bağlı olarak ikinci derecede divanlar vardı. Bunların içerisinde en önemlileri, "Divanı İstifa" deni­len, maliye işlerine bakan divan ile yazışmaları yürü­ten Divan–ı Tuğra idi.

Eyaletlerde bulunan başlıca görevliler:

Şahne ve Emir: Vilayetleri yöneten, askeri yetkileri olan valilerdir.

Melik: Valilik yapan şehzadelerdir. Merkezi otoriteye önem verildiği için yetkileri sınırlıydı.

Kadı: Sivil davalara bakan yargıç.

Kad–ı Leşker: Askeri davalara bakan yargıç.

Emir–i Sevahil: Kıyılardaki şehirleri yönetirler ve do­nanma işlerine bakarlardı.

Uç beyleri: Sınırlardaki vilayetleri yönetirlerdi. Bunlar Türk kökenli insanlardı. 

TOPRAK YÖNETİMİ

Has Arazi: Geliri hükümdara ve yakınlarına ayrılan arazi.

İktâ (Dirlik) Arazi: Fetih youyla kazanılan topraklar­dır. Devlet malı olan bu topraklara başarılı kişiler ata­nırdı.Toprağın geliriyle bu görevlilerin maaşı karşılandığı gibi atlı asker de yetiştirilirdi. Bu topraklar satılmaz ve mi­ras bırakılmazdı.

Mülk Arazi: Başarılı kişilere bağışlanan topraklardır.

Vakıf Arazi: Geliri medrese, cami, hastane, imaretler (aşevi) gibi yerlere ayrılan arazidir. 

ORDU

Hassa Ordusu (Guleman–ı Saray)

Küçük yaştaki çocukların devşirme usulüyle toplan­ması ve gulamhane denilen ocakta yetiştirilmesiyle ku­rulmuştur. Merkezi or­duyu oluşturan bu askerler devlet­ten maaş alırlardı. 

Tımarlı Sipahiler (İktâ askerler)

İkta denilen top­rakların geliriyle yetiştirilen atlı asker­lerdir. Ordunun en büyük bölümünü oluştururdu. 

Uç kuvvetler (Türkmenler)

Sınırdaki şehirleri ko­rur­lardı. Akın ve keşif yaparlardı. Türk kökenlidirler.

Donanma

Türk devletleri içerisinde denizciliğe ilk kez önem ve­ren Anadolu Selçuklularıdır. İzmir'de beylik kuran Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılır. Bizans'a ve Ege adala­rına başarılı deniz seferleri düzenlemiştir. Selçuklular Si­nopta ve Alanya'da tersaneler kurarak de­nizciliğe önem vermişlerdir. Donanma komutanlarına Emir–i Sevahil veya Reis'ül Bahr adı verilmiştir. 

SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

1.    Anadolu'ya gelen Türkler geleneksel geçimleri olan hayvancılıkla uğraşmışlardır. Gayrimüslüm vatan­daşlar ise daha çok tarım, ticaret ve sanatla uğraşmışlar­dır.

2.    Sanat ve ticarete yönelen Türkler, Ahilerin etkin­liğiyle Lonca denilen meslek grupları oluşturmuştur. Buralardaki eğitim, ahlâki kurallara dayandırılmıştır. Lon­calarda mesleki eğitimin yanısıra üretilen malların pazar­lanma­sına yönelik çalışmalara önem verilmiştir.

3.    Devlet iç ve dış ticarete önem verdiği için kervan­saray ve limanlara ulaşan yolların yapımına ağır­lık ver­miştir.

4.    Ayrıca, Venedikli ve Cenevizli tüccarlara gümrük indirimi tanınmıştır.

5.    Devlet, zarara uğrayan tüccarların zararlarını kar­şılamıştır. Bu durum bir çeşit sigortacılık idi.

6.    Devletin başlıca gelir kaynakları ganimet, öşür, haraç, cizye ve ağnam vergileridir. Ağnam, hayvancı­lıkla uğraşanlardan alınırdı. Bunların yanısıra maden ve tuzla işletmelerinden alınan vergiler ile bağlı beyliklerin öde­diği yıllık vergiler diğer gelirlerdir. 

DİL VE EDEBİYAT

1.    Devletin resmi dili Farsça idi. Eğitim dili ise Arap­çaydı.

2.    Karamanoğlu Mehmet Bey, vezir olduğunda Türkçenin resmi dil olduğunu ilan etmiştir (1277).

3.    Anadolu Selçukluları döneminde yetişen ünlü ta­savvufçulardan Yunus Emre ve Kaygusuz Abdal öz Türkçe eserler yaz­mışlardır. Mevlana ise yapıtlarını Farsça yazmıştır.