1900

1900 Darülfünun'un açılması (Osmanlı).

1900 Planck'ın (1858-1947) kuantum kuramını geliştirmesi (Almanya).

1900 Freud'un (1856-1939) "Rüyaların Yorumu" adlı kitabı yayımlaması; psikanalizin başlangıcı (Avusturya).

1900 Rusya, doğu Pamir'i ilhâk etti.

Haziran 1900 Çin'de Boxer ayaklanması: Tarihe Boxer ayaklanması olarak geçen, Çin'deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan ve devletçe de desteklenen köylü ayaklanması başladı. Elçiler, aileleri, elçilik görevlileri ve yüzlerce hıristiyan, elçilik binaları ve Pekin'deki katolik katedralinde mahsur kaldı (20 Haziran 1900). Ayaklanma 7 Eylül 1901'de sona erdi.

1901

1901 Rus Sosyalist Devrimci Partisi'nin kuruluşu.

1902

1902 Paris'te I. Jön-Türk Kongresi.

1902 Mustafa Kemal, Harp Okulu'nu teğmen rütbesiyle bitirerek, Harp Akademisi'ne girdi.

1902-1963 Nazım Hikmet Ran (Türkiye).

1903

1903 Rus Sosyal Demokrat Partisinin, Londra'da yapılan ikinci kongresinde Bolşevikler ve Menşevikler olarak ikiye bölündü.

1903 Motorlu uçağın ilk uçuşu; Wright Kardeşler (ABD).

1904

1904 Kamus-i Türki adlı sözlüğün yazarı Şemsettin Sami (1850-1904) öldü.

1904 Mihail Çakır, Gagavuz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkardı ve Gagavuz Türkçesi'nin edebî bir dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yaktı.

1904 İngiltere-Fransa anlaşması.

1904 Yusuf Akçura'nın (1876-1935) Kahire'deki "Türk" adlı gazetede "Üç Tarz-ı Siyaset" seri yazısının yayımlanması. Türkçülük, Osmanlıcılık ve İslamcılık siyasetlerinin tahlili.

1904 İkinci Sason isyanı (Osmanlı, Ermeni).

Nisan-Mayıs 1904 Akçuraoğlu, Kahire'de "Türk" adınlı gazetede 'Üç Tarz-ı Siyaset' adındaki seri makalelerini yayınladı. Bu makalelerinde Pantürkçülüğün varoluş nedenini açıklıyordu. Akçuraoğlu bu yazısında Osmanlıcılığı ele alıyor ve reddediyordu. Çünkü Osmanlıcılık, Türklerin haklarını azaltıyordu. Panislamizm, Osmanlı İmparatorluğu içinde Müslüman olmayan gruplarla çelişki oluşturduğu için eleştiriliyor, Türkçülük ise birlik için tek gerçek fırsat yarattığı için övülüyordu. Akçuraoğlu ve taraftarları merkezinde Türkiye olmak üzere yakın bir çevre olarak tüm Türklerin milllî birliğini tartışıyordu. İlk kez, milliyetçilik, İmparatorluğun kalımı için uygulanabilirliği ve yararlılığıyla Osmanlıcılığa ve Panislamizme karşı açıkça tercih edilen tutarlı bir seçenek olarak öneriliyordu. Bu makale aynı zamanda Pantürkçülüğün siyasi yanına dikkat çekerek onun kısa ve özlü bir tanımını ortaya koyuyordu. Gaspıralı ve savunucuları ise vurguyu kültürel alana yapmışlardı (Nisan-Mayıs 1904).

Ekim 1904 Türkiye ile Almanya arasında bir telgraf anlaşması imzalandı (4 Ekim 1904).

1904-1905 Mançurya'nın işgali sonucu Rus-Japon Savaşı: Rusya'nın yenilgisiyle sonuçlandı.

1905

1905 1905 Rus Devrimi.

1905 M. Kemal, Harb Akademisi'nden Yüzbaşı rütbesîyle mezun oldu. Şam'daki 5. Orduya tayin edildi.

Ocak 1905 St. Petersburg'da 'Kanlı Pazar', I. Rus Devrimi başladı: İşçi gösterilerinin kanla bastırılmaya çalışılması, Rusya'da geniş katılımlı büyük grevlere/ayaklanmalara ve '1905 Rus İhtilali' ne sebep oldu. İhtilal bastırılmasına rağmen, Çar'ı, Meclis'i açmaya ve seçimler yapmaya mecbur etti (21 Ocak 1905).

15-28 Ağustos 1905 Tüm Rusya Müslümanları I. Kongresi: 1905'te 15-28 Ağustos tarihleri arasında Nidzhni-Novgorod'da gerçekleştirildi ve bu kongreye yaklaşık 150 delege katıldı. Katılanlar çoğunlukla orta ya da yüksek burjuva kökenlilerden oluşuyordu. Gaspıralı, kongreyi yönetenlerden biriydi. Azeriler ve Türkistan, Sibirya ve İç Rusya'dan da dikkate değer bir katılım olmakla birlikte çoğunluğunu Tatarlar oluşturuyordu. Kongre, bir Müslümanlar toplantısı olarak sunuldu. Alınan kararların ilki de, Rus

ya'daki genç liberal burjuvazinin taleplerine benzer reformlar için çabalayacak olan tüm Rusya Müslümanlarının Birliği'nin sağlanmasıydı. Kongre ayrıca 16 alt birimde ele aldığı ve her birinin seçilmiş yerel meclislerden oluşan bir Tüm Rusya Müslümanları daimi organı oluşturmayı ve bu birliğin merkezinin de Bakü'de olmasını karar altına aldı (15-28 Ağustos 1905).

Ekim 1905 St. Petersburg'da Grevler ve İlk 'sovyet' (mahalli ihtilal meclisi) in kuruluşu (Ekim 1905). Ekim Anayasası, yeni Rus Parlamentosu Duma'nın toplanmasına imkan tanıdı.

Aralık 1905 Moskova'da işçi ayaklanmaları. Kara Yüzler'ce çok sert bir şekilde bastırılması (Aralık 1905).

1905-1917 Rusya boyunduruğu altındaki Müslümanların kültürel inkişaf ve istiklala mücadelesi yılları.

1906

1906 İran'da meşrutiyet devrimi: İran'da Meşruti Monarşiye geçilerek Ulusal Danışma Meclisi toplandı.

1906 Mustafa Kemal, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu.

1906 İlk halk tiyatrosu, Tatar Türkçesi ile oyun sahneledi.

1906 Rusya'da ilk Meclis/Duma (27 Nisan/10 Mayıs ' 8/21 Temmuz 1906)2 açıldı. İkincisi (20 Şubat/5 Mart ' 3/16 Haziran 1907); üçüncüsü (1907-1912) ve dördüncü Duma (1912-1917)

1906 Selanik'te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurulması.

1906 Prens Sabahattin'in Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti'ni kurması (Osmanlı).

1906 Türkistan'ı Avrupa Rusyası'na bağlayan Orenburg-Taşkent Demiryolu'nun tamamlanması.

13-23 Ocak 1906 Tüm Rusya Müslümanları II. Kongresi: Gaspıralı'nın başkanlığındaki İkinci Kongre, 100 civarında Tatar, Kırgız, Kırım ve Kafkas delegesinin katılımıyla 13-23 Ocak 1906 tarihinde St. Petersburg'da gerçekleşti. Kongre sonucunda 'Rusya Müslümanlarının İttifakı'nın kuruluş kararı alındı. Sonuçta İmparatorluk içindeki tüm Müslümanların gerçek temsilinden ziyade, esas itibariyle Tatar ve Azeri milliyetçileri ağırlıktaydı. Bu kongrede zamanın çoğu Duma'daki üyelerin nasıl ortak bir tutum alması gerektiği üzerinde duruldu (13-23 Ocak 1906).

16-20 Ağustos 1906 Tüm Rusya Müslümanları III. Kongresi: Kazan Tatarları ağırlıklı olmak üzere 16-20 Ağustos 1906 tarihinde Nidzhni-Novgorod yakınlarında bir yerde toplandı. Yönetici komitenin 14 üyesinden 10'u Volga Tatarlarından, 1 Kırım Tatarı (Gaspıralı), l Azeri, l Kazak ve l Türkistanlıdan (ki aslında bu da Tatar'dı) oluşuyordu. O yıllarda Türkistanlılar kongrelere pek aktif bir şekilde katılmamakla birlikte Pantürkçülükle ol

dukça ilgiliydiler. Üçüncü Kongre, İkinci Kongre'de benimsenen platformu bir program kabul edip İttifak'ı bir siyasi partiye dönüştürme kararı aldı (16-20 Ağustos 1906).

Ekim 1906 Yusuf Akçura (Akçuraoğlu), "Kazan Muhbiri" adlı dergiyi yayınlamaya başladı (Ekim 1906).

1907

1907 Mustafa Kemal gizlice Selanik'e geçip, orada da, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'nin bir şubesini kurdu.

1907 Mustafa Kemal, Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) Rütbesini alarak Makedonya'daki 3. Ordu emrine verildi.

1907 Paris'te II. Jön-Türk Kongresi.

1907 Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin "İttihat ve Terakkî Fırkası" adı altında birleşmeleri.

1907 Muhammed Ali Şah (1907-09), İran Kazak Tugayı'nın yardırnıyla meclisi kapattı. Bunu izleyen iç savaşta Muhammed Ali'nin tahttan indirilmesiyle meclis yeniden güçlü bir konum elde etti. Aralarındaki bölgesel rekabete 1907'de son veren İngiltere ve Rusya, İran'ı da iki ayrı nüfuz alanına ayırdı.

1907 İngiltere-Rusya anlaşması.

1907 Paris'te kübik resimler sergisi; Picasso (1881-1973), Braque (1882-1963).

1908

1908 Mustafa Kemal, Selanik-Üsküp (şark) Demiryolları müfettişliğine atandı.

1908 Rumeli'de İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Hürriyet beyannamesi ve II. Meşrutiyet'in başlaması (Osmanlı, 23 Temmuz 1908).

1908 II. Abdülhamit'in seçimlerin yapılmasını buyurması (Osmanlı, 24 Temmuz 1908).

1908 Umum Rusya Müslümanları Kongresi ve Gaspıralı'nın Dil Birliği'nin Kabulü

Temmuz 1908 İkinci Meşrutiyet ilan edildi (23 Temmuz 1908 Osmanlı).

Temmuz 1908 Türk basınında sansür uygulaması kaldırıldı. 24 Temmuz, sonraki yıllarda Basın Bayramı olarak kutlanmaya başlandı (24 Temmuz 1908).

Eylül 1908 Osmanlı Ahrar Fırkası kuruldu (14 Eylül 1908).

Ekim 1908 Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığı ilan etti (5 Ekim 1908).

Aralık 1908 İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra, Meclis-i Mebusan açıldı (17 Aralık 1908 Osmanlı).

1908-1912 Çin'de King hanedanının son temsilcisi Xuantong (P'u-i, doğumu 1906) dönemi.



1909

1909 Filistin'de, Tel Aviv kasabası kuruldu.

1909 Buhara'da Genç Buharalılar Cemiyeti'nin kuruluşu.

Nisan 1909 31 Mart Olayı meydana geldi (13 Nisan 1909 Osmanlı).

Nisan 1909 Adana'da Ermeni isyanı (14 Nisan 1909, Osmanlı, Ermeni).

Nisan 1909 31 Mart Vakası üzerine Harekat Ordusu Yeşilköy'e ulaştı; İstanbul'daki kargaşaya son vererek düzeni sağladı (19 Nisan 1909 Osmanlı).

Nisan 1909 II. Abdülhamid tahttan indirildi; V. Mehmed Reşad tahta çıkarıldı (27 Nisan 1909).

1910

1910 Mustafa Kemal, Selanik 3. Tümen kurmay başkanlığına atandı.

1911

1911 Çin'de vuku bulan Cumhuriyet İnkılâbı, Qing Hanedanı'nı sona erdirdi.

1911 Mustafa Kemal, Selanik'te bulunan 38. Piyade Alay Komutan Vekilliği'ne atandı.

1911 Mustafa Kemal, Kuzey Afrika (Trablusgarb-Bingazi)'da vazifeli. Burada Binbaşı rütbesine yükselmiştir.

Ağustos 1911 İstanbul'da Türk Yurdu derneği kuruldu. Mehmet Emin Yurdakul, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzade, Ali Muhtar, Ziya Gökalp gibi birçok Türk Milliyetçisini bünyesinde barındırmaktaydı. Derneğin amacı, Türklerin kültürel düzeyini yükseltmek olarak belirlendi. Aynı yıl bir de Türk Yurdu adlı mecmua çıkarmaya başladı. Türk Yurdu Mecmuası, İstanbul'un işgal altına girmesi ile yayınına bir süre ara verdiyse de, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra tekrar yayımlanmaya başladı. Çeşitli kesintilerle birlikte günümüze kadar yayın hayatını sürdüren Türkiye'deki uzun süreli yayımlanan hemen tek dergidir. Türk Yurdu Mecmuası, 1912 yılından bu yana Türk Ocağı derneği'nin yayın organı olarak çıkmaktadır (Ağustos 1911).

Eylül 1911 İtalyanlar, Trablusgarp'ı ele geçirmek için Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti (29 Eylül 1911).

Ekim 1911 Çin'de Sun Yat-San liderliğindeki devrimciler, Manchu hanedanını yıktı (10 Ekim 1911).

1912

1912 Kazaklar arasında, Alaş Orda partisi kuruldu.

1912 1912-1913 Mustafa Kemal, Balkan Savaşları dolayısıyla Trakya ve Çanakkale'de çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bolayır'da kurulan kolordunun hareket şubesi müdürlüğüne getirildi.

1912 Balkan Savaşları başladı.

Mart 1912 Türk Ocağı 190 askeri tıbbiye öğrencisinin teşvik ve teşebbüsüyle ve dönemin önde gelen Türk Milliyetçisi aydınlarından Mehmet Emin (Yurdakul), Dr. Fuat Sabit (Ağacık), Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura tarafından İstanbul'da kuruldu (25 Mart 1912). İstanbul'un işgal edilmesi üzerine mensupları Anadoluya geçerek Kurtuluş Savaşına katıldılar, Ocağın faaliyetleri sekteye uğradı. Ocak ancak 1924'te Ankara'da yeniden açıldı.

Nisan 1912 II. Dönem Meclis-i Meb'usan toplandı (18 Nisan 1912 Osmanlı).

Temmuz 1912 Japon İmparatoru Meiji 59 yaşında kanserden öldü (5 Temmuz 1912).

Ekim 1912 Uşi Anlaşması imzalandı. Trablusgarp Savaşı sonunda, Osmanlı Devleti ile İtalya arasında imzalanan anlaşma gereğince; Trablusgarp ve Bingazi, İtalyanlara bırakıldı (15 Ekim 1912).

Kasım 1912 Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti (28 Kasım 1912).

1913

1913 1913-1915 Mustafa Kemal, Balkan Savaşlarından sonra Sofya Ateşe Militerliği'nde bulundu.

1913 İttihatcılar, sadrazam Kamil Paşa'yı uzaklaştırarak yerine Mahmut Şevket Paşa'yı getirdiler. (Babıali Baskını ile)

1913 Bir Bilim ve Sanat Akademisi olarak hizmet vermeyi amaçlayan Türk Bilgi Derneği kuruldu. Dernek ayrıca İstanbul'da 6 sayısı çıkan Bilgi Mecmuası adında bir dergi çıkardı.

1913 Macaristan'da "Turan Mecmuası" yayımlanmaya başladı. Derginin asıl amacı, Turan dilleri, tarihi ve halkbilimi üzerine bilimsel araştırmalar olmakla birlikte, belli siyasi amaçları da vardı. Gerçekte nihai amacı kabaca, 'Volga, Hazar Denizi, İran ve Altay Dağlan arasındaki bölgede' bir Turan Devleti'nin kurulmasıydı. İlk sayısının başlık künyesinde 'Turan Mecmuası, Turan Cemiyeti'nin Ayhk Organı (TURÁN A Turáni Társaság Magyar Ázsiai Társaság Follyóirata)' yazısı yer alıyordu. 1918'den itibaren Almanca, Macarca olarak, Turan, 'Doğu Avrupa-Yakın ve Ortadoğu Çalışmaları, Süreli Yayını'dır ifadesi eklendi. 1924'te ayrıntılı bir Fransızca altyazıyla dergi, 'Turan halklarının tarihi, etnografyaları, siyasî durumları ve edebiyatları yanı sıra, Batıyla kültürel esinleri ve tarihsel bağlarına' değindiğini ileri sürüyordu. Dergi, özellikle 610 milyon Turanlının bulunduğu iddiasıyla Turan ülküsünün pratikte uygulanabilir olduğuna okuyucuyu ikna etmeye çabalıyordu.

Ocak 1913 Sadrazam Kamil Paşa'yı görevinden uzaklaştıran İttihatçılar, yerine Mahmut Şevket Paşa'yı getirdiler (23 Ocak 1913 Osmanlı).

Mayıs 1913 I. Balkan Savaşı sona erdi (30 Mayıs 1913).

Haziran 1913 Sadrazam Mahmud Şevket Paşa öldürüldü (11 Haziran 1913). Yeni Sadrazam olarak Said Halim Paşa göreve başladı (Osmanlı).

Haziran 1913 II. Balkan Savaşı başladı (29 Haziran 1913).

Eylül 1913 II Balkan Savaşından sonra Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması imzalandı (29 Eylül 1913).

Kasım 1913 II. Balkan Savaşı'ndan sonra, Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında Atina Antlaşması imzalandı (14 Kasım 1913).

1914

1914 Enver Paşa, Ahmet İzzet Paşa'nın yerine Harbiye Nazırı oldu.

1914 İsmail Gaspırınski (İsmail Gaspıralı, 1851-1914) öldü.

1914 Rusya'yı 1895 yılında Fransa, 1907'de ise İngiltere ile bir ittifak yapmaya iten Balkanlar'daki Rus-Alman rekabeti, I. Dünya Savaşı'nı başlatan sebeplerden biri oldu.

1914 İngiltere, Kıbrıs'a tamamen el koydu.

Mart 1914 Balkan Savaşı sonunda Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında İstanbul Antlaşması imzalandı (13 Mart 1914).

Mayıs 1914 III. Dönem Meslis-i Meb'usan açıldı (14 Mayıs 1914 Osmanlı).

Haziran 1914 Rusya Müslümanlarının IV. Kurultayı (Petrograd, 15-25 Haziran 1914).

Temmuz 1914 Rusya ve Merkezi Güçler arasında Savaş başladı (Temmuz 1914).

Ağustos 1914 I. Dünya Savaşı için Türkiye ile Almanya arasında ittifak antlaşması imzalandı (2 Ağustos 1914).

Ekim 1914 Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'na girişi. Mondros Mütârekesi: 30 Ekim 1918 (29 Ekim 1914-30 Ekim 1918)

Kasım 1914 Bahriye Nazırı Cemal Paşa, (nazırlık görevi üzerinde kalmak üzere) Suriye'deki 4. Ordu Komutanlığ'na atandı (18 Kasım 1914 Osmanlı).

Kasım 1914 Cihâd-ı Mukaddes İlânı ve Fetvası (Osmanlı). (23 Kasım 1914).

Aralık 1914 Mesudiye zırhlısı, Çanakkale'de, bir İngiliz denizaltısı tarafından batırıldı (13 Aralık 1914).

1914-1918 Birinci Dünya Savaşı yılları.

1915

1915 Alfred Wegener, "Kıtaların Kayması Teorisi"ni yayımladı.

1915 M. Kemal, Sofya'dayken Tekirdağ'da 19. Fırkra adını alacak olan bir Tümen'in kumandanlığına atandı. M. Kemal, Çanakkale Savaşları [Şubat 1915-Ekim sonu 1915] (Şubat 1915 İngiliz ve Fransızlar topla dövmeye başladı. 18 Mart 1915 denizden büyük bir harekat oldu başarısız kaldı.)'nda büyük yararlıklar göstermiş: 25 Nisanda düşman Gelibolu Yarımadası'na çıkarma yapmıştır. Arı Burnu-Anafartalar Muharebeleri.

Şubat 1915-Ekim 1915 Çanakkale Muhâreberleri. Şubat 1915 İngiliz ve Fransızlar topla dövmeye başladı. 18 Mart 1915 denizden büyük bir harekat oldu başarısız kaldı (Şubat 1915-Ekim 1915).

Mart 1915 İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Boğazlar'ın taksimini öngören İstanbul Antlaşması imzalandı (4 Mart 1915).

Mayıs 1915 Ermeniler Van'da büyük bir katliama giriştiler (3 Mayıs 1915).

Mayıs 1915 Yer Değiştirme (Tehcir) Kanunu çıkarıldı. (27 Mayıs 1915, Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1915 Tehcir Kanunu çıkarıldı ve isyancı Ermeniler çeşitli yerlerde iskan edildi (14 Mayıs 1915 Osmanlı, Ermeni).

1916

1916 Müttefik Kuvvetleri, Seddülbahir'den çekildi (Türkiye).

1916 Orta Asyalılar, Rus ordusunda işçi olarak çalıştırılmak için askere alma kararına karşı ayaklandılar. Bu ayaklanma, Ruslar'ın pek çok Kazak'ı katletmesine sebep oldu.

1916 Tatar Kâzî Abdurreşit İbrahim, Ali Hüseyinzade ve Yusuf Akçuraoğlu gibi Tatarlarla, Azeri Ahmet Ağaoğlu Lozan'da, Rusya Hücreler Ligası (League of the Allogenes of Russia)'nda bir araya gelip, Birleşik Devletler Başkanı Wilson'a Rusya'daki dinsel, kültürel ve sosyo-ekonomik baskıya dikkat çeken bir dilekçe takdim ettiler.

1917

1917 Mustafa Kemal, Hicaz Seferi Kuvvetler Komutanlığına atandı

1917 Balfour Deklerasyonu yayınlandı. Britanya Hükumeti, Filistin'de, bir Milli Yahudi Devleti'nin kurulması için desteğini açıkladı.

1917 Mustafa Kemal, Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi Kuvvet Komutanlığına tayin edildi.

Şubat-Mart 1917 Rusya'da "Şubat" İhtilâli vuku buldu. Petrograd (St Petersburg)'da isyan başladı. Çar Nicholas tahtı bıraktı. Prens Lvov yönetiminde geçici Vilayet Hükumeti kuruldu. Hükumet ile Petrograd Sovyet'i arasında güç mücadelesi başladı (Şubat/Mart 1917). İhtilalin adından Vilâyet Hükumeti'nin Taşkent Komitesi ile İşçiler ve Köylü Temsilcilerinin Taşkent Sovyeti kuruldu (27 Şubat-12 Mart 1917).

Mart 1917 Kazan'da Müslüman Merkezî Şurası'nı kurma toplantısı ve Kazan Millî Şurası'nın kuruluşu (7-20 Mart 1917).

Mart 1917 Şubat Devriminden hemen sonra Duma'daki Türk Delegeler ve diğer birkaç grup Rusya'da Müslümanlar Genel Kongresi'ni toplamak için St. Petersburg'da bir Rusya Müslümanları Geçici Merkez Bürosu oluşturdular (15-17 Mart 1917).

Mart-Nisan 1917 Kırım Akmescit'te Kırım Tatarları için Millî Muhtariyet ilanı toplantısı (25 Mart-7 Nisan 1917).

Nisan 1917 Lenin Petrograd'a geldi. Bütün yetkilerin Sovyetler'e geçtiğini; savaşın sona ereceğini; köylüye toprak dğıtılacağını; fabrikaların kontrolünün işçilere verileceğini ilan etti. Bolşevik Parti, Rusya dahilindeki bütün milletlerin ayrılabilme ve bağımsız devletler kurabilme haklarını desteklediğini ilan etti (Nisan 1917).

Nisan 1917 Orenburg'da I. Kırgız Birliği (Kazak Birliği) Kongresi yapıldı (Nisan 1917).

Nisan 1917 Taşkent'te yapılan I. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Rus kolonizasyon siyasetinin durdurulması ve gasbedilmiş topraklarının iâdesini talep ett (16-23 Nisan 1917).

Nisan 1917 Bakü'de Ali Mercan Topçubaşı başkanlığında Kafkasya Müslümanları toplantısı (16-29 Nisan 1917).

Nisan 1917 Orenburg'ta Alihan Bükeyhan başkanlığında I. Kazak Kurultayı (1-14 Nisan 1917). Bu kurultay'a katılamamış olan diğer Kazaklar ise 18 Nisan-1 Mayıs 1917 tarihinde Verniy/Alma Ata'da Caynak'ın başkanlığında ayrıca toplandılar.

Nisan 1917 Kazan'da Fuat Tuktar başkanlığında; Rusya'nın Federatif Halk Cumhuriyeti olması ve de Rusya'da her halkın Ruslarla eşit olmalarını talep eden toplantı (9-22 Nisan 1917).

Nisan 1917 Ufa'da I. Ufa Müslümanları Kurultayı ve Müslümanlar Arasında Vatandaşlık Fikrini Yayma Teşkilatı'nın kurulması (13-17/26-30 Nisan 1917).

Nisan-Mayıs 1917 Kazan'da Müslüman Harbî Şurası toplandı (27-30 Nisan/10-13 Mayıs 1917). (1-11 Mayıs 1917 Moskova I. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı'nda görüşülmesi gereken konuları tesbit için).

1-11 Mayıs 1917 Kafkasyalı Ahmet Salih'in başkanlığında Rusya'daki bütün Türkler'in siyasi, sosyal, kültürel kurum/dernek ve temsilcilerinin katılımıyla, I. Tüm Rusya Müslümanları Kurultayı yapıldı: Moskova'da gerçekleşti ve bu Kongreye 800 civarında delege katıldı. Bu kongre, Müslüman dayanışması ve Türk temsilcilerinin egemenliğini gösterme girişiminde oldukça etkileyici bir örnek oluşturdu. Kongre toplumsal bir reform ya da din (örneğin kadınların konumu) gibi, birbirinden oldukça ayrı düşüncelerin uzlaştırılması hususunda bir hayli zorlandı. Ancak; ilk eğitimin yerel dilde olması ve sonraki eğitimin de Gaspıralı'nın Tercüman'ındaki 'Pantürk' dille sürmesi gibi konuları da kapsayan ulusal varlıkların oluşumu meselesinde açıkça geniş bir destek gördü (1-11 Mayıs 1917).

Haziran-Temmuz 1917 Simbirsk'te Çuvaş Kurultayı (20-28 Haziran/1-11 Temmuz 1917).

Haziran 1917 Başkurt Millî Şurası kuruldu (Haziran 1917).

Haziran 1917 Astrahan'da A. Mihaylov İderov'un Kalmuklar için Muhtariyet talebi toplantısı (Haziran 1917).

Temmuz 1917 Sultan V. Mehmed Reşad vefat etti (4 Temmuz 1917 Osmanlı).

Temmuz 1917 Kazan'da I. Bütün Rusya Müslümanları Harbî/Askerî Şurası (17-22 Temmuz 1917).

Temmuz-Ağustos 1917 Orenburg'da Zeki Velidi Togan başkanlığında I. Başkurt Kurultayı toplandı (20-25 Temmuz/3-8 Ağustos 1917).

Temmuz-Ağustos 1917 Kazan'da Bütün Rusya Müslümanları Ulema Nedvesi (Din Adamları Kurultayı) (18-26 Temmuz/31 Temmuz-8 Ağustos 1917).

Temmuz 1917 Kazan'da II. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı (21-31 Temmuz 1917).

Temmuz 1917 Kazan'da daha önce toplanmış olan Askerî, Dinî ve II. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı'nın ortak oturumu ile yapılan toplantıda, İç Rusya (İdil-Ural) Müslümanları Millî-Medenî Muhtariyet İlanı (22 Temmuz 1917).

Temmuz 1917 Orenburg'da II. Kazak Kongresi yapıldı (21-26 Temmuz 1917).

Temmuz 1917 Bolşevikler, Petrograd'da yönetimi ele geçirdiler. Troçki tutuklandı, Lenin gizlendi. Vilayet Hükumetinin başına Kerenski geçti (Temmuz 1917, Rusya).

Ağustos-Eylül 1917 Kazan'da teşkil edilmiş olan Millî Muhtariyet Heyeti Ufa'ya geçerek burada faaliyetlerine başladı (28 Ağustos/10 Eylül 1917).

Ağustos-Eylül 1917 Ufa'da II. Başkurt Kurultayı (28-29 Ağustos/10-11 Eylül 1917).

Eylül 1917 Taşkent'te yapılan II. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Otonom Türkistan Federal Cumhuriyeti'nin teşkili teklifinde bulundu (3 Eylül 1917).

Eylül 1917 Kiyev'de Ukraynalıların önderlik ettiği Rusya'daki gayr-i Rus Kavimleri Kongresi yapıldı. Bu kongreye İdil-Ural, Kırım ve Kafkasya Müslümanlarının temsilcilerinden de katılanlar oldu (8-15/21-28 Eylül 1917).

Eylül 1917 Kornilov darbesi, işçilerin grevi yüzünden başarısız oldu. Kerensky Hükumeti zayıfladı (Eylül 1917, Rusya).

Ekim/Kasım 1917 Rusya'da Bolşevik "Ekim" İhtilâli vuku buldu (25 Ekim-7 Kasım 1917). Askeri İhtilal Komitesi ve Kızıl Ordu, Vilayet Hükumetinin bütün üyelerini tutuklayarak, hükumet binalarını ve Kışlık sarayı ele geçirdi. İkinci Bütün Rusya Sovyetleri Kongresi, yeni idari otorite olarak Halk Komiserleri Meclisi'ni kurdu. Lenin'in lideri olduğu mecliste, Troçki Savaş Komiseri, Yosef (Cugaşvili) Stalin (1879-1953) Millî Azınlıklar Komiseri idi. Öncelikle Köylüye toprak dağıtımı Kararnamesi düzenlendi. Bankalar millileştirildi ve milli borçlar reddedildi. Kurucu Meclis için yapılan seçimler, İhtilalci Sosyalist Parti'ye büyük çoğunluk kazandırdı. Bolşevikler azınlıkta kaldı. İhtilal'in ardından Taşkent Sovyeti, Taşkent Komitesi'nden gücü ele geçirdi.

Kasım 1917 Ataman Dutov komutasındaki Beyaz Kozaklar, Orta Asya'yı Avrupa Rusyası'ndan ayırdılar (Kasım 1917).

Kasım 1917 Finlandiya bağımsızlığına kavuştu (5-6 Kasım 1917).

Kasım 1917 Taşkent Sovyetleri'nin III. Mahallî Kongresi'nde, Müslümanlar'ın mahallî hükumetten atılması kararlaştırıldı (15 Kasım 1917).

Kasım 1917 Halk Komiserleri Sovyeti başkanı Lenin ve Milletler Komiseri Stalin'in imzalarıyla, Rus boyunduruğundaki milletlerin Rusya'dan ayrılabilme hakları ve Müslümanların İslamî ibâdetlerini serbestçe yapabilmelerine dair Bolşevik Beyannâmesi yayınlandı. (15, 20' Kasım 1917).

Kasım 1917 Taşkent Bolşevikleri, Taşkent Sovyeti'ne hakim olan Menşevikler ile rekâbet edebilmek için, Halk Komiserleri Konsülü'nü kurdular (19 Kasım 1917).

Kasım 1917 Moskova'da Müslüman Komünistleri Kongresi toplandı (4-12/17-25 Kasım 1917).

Kasım 1917 Başkurdistan'ın Muhtariyet ilanı ve Başkurt Millî Muhtar Hükumeti'nin teşkili (16/27 Kasım 1917).

Kasım 1917 Hokand'da yapılan IV. Orta Asya Müslümanları Kongresi, Otonom Türkistan Müslüman Geçici Hükumeti'nin kurulması ile sona erdi (25-27 Kasım 1917).

Kasım/Aralık 1917 Ufa'da İç Rusya ve Sibirya Müslümanlarının Millet Meclisi açıldı. Başkanlığına Sadri Maksudi (Arsal) getirildi (20 Kasım/3 Aralık 1917 Pazartesi).

29 Kasım 1917 İdil-Ural devleti ilan edildi. Bu devlet 1918'de Bolşeviklerin millet meclisini dağıtmalarına kadar egemenliğini korudu (29 Kasım 1917).

Aralık 1917 Orenburg'da yapılan III. Kazak Kongresi, Kazak steplerinde Komünizmin yayılmasını engellemeye çalışan Alaş-Orda'nın liderliğinde bir Kazak Millî Hükumeti ilan etti (5-13 Aralık 1917).

Aralık 1917-Ocak 1918 III. Başkurt Kurultayı (20 Aralık 1917-4 Ocak 1918).

26 Aralık 1917 Rus çarlığı 1917 yılında Bolşevik ihtilâli ile parçalanınca Kırım'ın bağımsızlık yolu da açılmıştır. 9 Aralık 1917'de Kırım Tatar Milli Kurultayı toplanmış; 26 Aralık 1917'de Kırım Halk Cumhuriyeti'nin kurulduğu ilân edilmiştir. Kırım, Nisan 1918'de Almanlar tarafından da belli bir süre işgal edilmiş; 1920 yılının sonlarına doğru tekrar Bolşeviklerin eline geçmiştir.

1917-1918 Türkler, I. Dünya Savaşında, İngiliz Mareşal Allenby tarafından Filistin'den çıkartıldı.

1917-1922 V. İ. Lenin (Rusya Bolşevikleri ve Sovyetler Birliği ilk lideri).

1917-1991 Rusya'da Komünist Bolşevik yönetim dönemi.

1918

1918 Mustafa Kemal, Alman İmparatoru tarafından, birinci rütbeden Kılıçlı Cordon ve Prussu nişanı ile taltif edildi.

Ocak 1918 Rusya'da Kurucu Anayasa Meclisi Petrograd'da toplandı, fakat kısa süre sonra Kızıl Ordu tarafından feshedildi. Ukrayna bağımsızlığını ilan etti. Bunu takip eden aylarda Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Latviya ve Litvanya'nın bağımsızlık ilanları takip etti (Ocak 1918).

Ocak 1918 Ukrayna Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti. (Ocak 1918).

Ocak 1918 Bolşevikler'in Orenburg'u işgali ve Başkurt Hükumet üyelerinin tevkif edilmesi (5 veya 18 Ocak 1918). Bolşevikler zayıflayınca 7 Haziran 1918'de Başkurt hükumeti yeniden çalışmalarına başlar.

Ocak 1918 Ufa'da Millî Meclis, Muhtar İdil-Ural Devleti'ni ilan etti (6 Ocak 1918).

Ocak 1918 Kazan'da II. Bütün Rusya Müslüman Askerleri Kurultayı (8/21 Ocak 1918).

Ocak 1918 Muhtar İdil-Ural Devleti Anayasası ilan edildi (16 Ocak 1918).

Ocak 1918 Milletler Komiserliği'ne bağlı İç Rusya ve Sibirya Müslümanları İşleri Komiserliği adıyla bir Müslüman Komiserliği teşkili (17 Ocak 1918).

Ocak 1918 Taşkent Sovyetlerinin IV. Mahallî Kongresi, Hokand Hükumeti'ne savaş ilan etti (Ocak 1918).

Şubat 1918 Ermeni komitacı Arşak, Bayburt'ta katliam yaptı (1 Şubat 1918, Türkiye).

Şubat 1918 Rusya'da Julyen takvimi yerine Gregoryen takvimi kullanılmaya başlandı (Şubat 1918).

Şubat 1918 Hokand Müslüman Hükumeti, Taşkent Sovyeti ve Kızıl Ordu tarafından dağıtıldı. Bu çatışmada pek çok Müslüman katledildi (18 Şubat 1918).

Şubat 1918 Bolşevikler'in Kızıl Ordu'yu kurma kararı (23 Şubat 1918).

Şubat 1918 Bolşevikler'in Merkezî Harbî Şura üyelerini tevkif kararları. Bunun üzerine Merkezî Harbî Şura üyeleri Kazan'da Bulak (dere) ötesine geçtiler. Kazan ikiye bölündü. Bolşevikler ve Askerî Şura taraftarları (27 Şubat 1918).

Şubat 1918 Basmacı Hareketi/isyanı başladı (Şubat 1918).

Şubat 1918-Eylül 1920 Basmacı İsyan Hareketi'nin ilk safhası. (Şubat 1918-Eylül 1920). [Basmacılık: Lügat anlamıyla çapul ve yağmacılık manasını hâvî olan bu kelime, daha sonra Türkistan Müslümanlarının Ruslar'a karşı giriştikleri Millî İstiklâl Hareketini karşılayan kavram haline gelmiştir.].

Mart 1918 Alman Bahar Harekatı başladı (21 Mart 1918).

Mart 1918 Bolşevikler, Sovyet Sosyalist Tatar-Başkurt Cumhuriyeti'ni kurdular. Daha sonra bazı iç sorunlar nedeniyle 29 Mayıs 1928'de Muhtar Tatar Cumhuriyeti'ne dönüştürdüler. SSCB'nin dağılmasıyla Tataristan'da da geniş çapta bir milli kurtuluş hareketi başladı. 1992'de Tataristan tam siyasi bağımsızlığını ilan etmiş ve Rusya'dan ayrılma niyetini bildirmiştir.Ancak Rusya Parlamentosu buna ret cevabı vermiştir. Bugün Tataristan Rusya Fedarasyonu'na bağlı özerk bir Türk cumhuriyetidir (23 Mart 1918).

Mart 1918 Bolşevikler'in Bulak Ötesi/Ardı Cumhuriyeti işgali ve Merkezî Harbî Şura'yı lağvetmesi (28 Mart 1918).

Mart 1918 Müslüman Komiserliği'nin Millî hareketi yoketme teşebbüsü (9 Mart 1918).

Mart 1918 Müslüman Komiserliği'nin Tatar-Başkurt Sovyet Cumhuriyeti kurma kararı (22 Mart 1918). Bu karar 13 Aralık 1919'da Komünist Partisi Merkez Komitesi tarafından iptal edilmiştir.

Mart 1918 Almanya ile Rusya arasında Brest-Litovsk antlaşması imzalandı. Rusya, Polonya, Finlandiya, Baltık toprakları, Ukrayna ve diğer birçok bölgeyi kaybetti. Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi, Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) adını aldı (Mart 1918).

Mart-Nisan 1918-1921 Rusya'da, İç Savaş başladı (Mart-Nisan 1918). Rusya'da Troçki komutasındaki Kızıl Ordu ve Beyaz Rus kuvvetleri arasında İç Savaş yılları. Kızıl Ordu galip geldi.

Nisan 1918 Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (Nisan 1998).

Nisan 1918 Bolşevikler'in Ufa'da Millî Meclisi basmaları ve Millî idareye el koymaları (12/25 Nisan 1918).

Nisan 1918 Ermeni komitacılar, Kars'ın doğusundaki Subatan köyünde 750 Müslümanı şehit etti (25 Nisan 1918 Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1918 Ermeni komitacılar, Kars'ta, aralarında çocukların da bulunduğu 60 Müslümanı katletti (1 Mayıs 1918 Osmanlı, Ermeni).

Mayıs 1918 Azerbaycan'ın istiklâlini ilânı (28 Mayıs 1918).

Haziran 1918 Rusya'da Toplama kampları kuruldu (Haziran 1918).

Haziran 1918 Ermenilerin I. Dünya Savaşı'nda barış istemesiyle Batum Anlaşması imzalandı (4 Haziran 1918).

Haziran 1918 Azerbaycan-Osmanlı Andlaşması (4 Haziran 1918).

Temmuz 1918 VI. Mehmet Vahideddin Padişah oldu (4 Temmuz 1918 Osmanlı).

Temmuz 1918 Rus Çarı ve ailesi katledildi (Temmuz 1918).

Temmuz 1918 Rus Sosyal İhtilâlci Hükumeti, Taşkent Sovyeti'nin elinden Aşkabat'ı aldı ve İran'daki İngiliz kuvvetlerinden yardım/destek talebinde bulundu (Temmuz 1918).

Temmuz 1918 Sovyetler Birliği'nin yeni anayasası (geçici) yürürlüğe girdi. Çar ve ailesi öldürüldü (Temmuz 1918).

Eylül 1918 Sovyet Kızıl Ordusu Kazan'ı yeniden işgal etti (10 Eylül 1918).

Eylül 1918 Ufa'da, Rusya'daki Türk ve Müslüman hükumet ve siyasi partiler ile Müslüman olmayan milletlerin hükumet ve siyasi partilerinin katılımıyla bir Devlet Danışma Toplantısı yapıldı (8-23 Eylül 1918). Bir Kurucu Meclis Üyesi Kongresi teşkil edildi. Teşkil edilen 5 müdür arasında Amiral Kolçak da var idi. 5 Müdürden 4'ü 1 Ocak 1919'da tevkif edilince Rus Çarlığı'nı yeniden ihya etmek isteyen Kolçak tek lider durumuna geldi.

Eylül 1918 Nuri Paşa'nın Ruslar'ı yenerek Baku'ye girmesi (15 Eylül 1918).

Eylül 1918 Bulgaristan, Selanik Ateşkes Antlaşması ile I. Dünya Savaşından çekildi (29 Eylül 1918).

Ekim 1918 Beyrut bağımsızlığını ilan etti (1 Ekim 1918).

Ekim 1918 Yugoslavya Cumhuriyeti kuruldu (17 Ekim 1918).

Ekim 1918 Mondros Mütârekesi'nin imzalanması (Osmanlı, 30 Ekim 1918).

Kasım 1918 Moskova'da yapılan Müslüman Komünistler Kongresi, Rus Komünist Partisi (RCP) içinde bir Müslüman Bürosu teşkil etti (Kasım 1918).

Kasım 1918 Türk Askerinin Musul'dan daha Kuzey'e çekilmesi için Türkiye'ye İngiliz notası (2 Kasım 1918).

Kasım 1918 İttihat ve Terakki Fırkası kendi kendisini feshetti (5 Kasım 1918 Osmanlı).

Kasım 1918 Ahmet İzzet Paşa'nın istifası üzerine, Tevfik Paşa yeni Osmanlı Hükümetini kurdu (11 Kasım 1918).

Kasım 1918 Macaristan Halk Cumhuriyeti ilan edildi (16 Kasım 1918).

Aralık 1918 Kral Alexander (Sırp kralı) Belgrad'da Sırp, Hırvat ve Slovenlerin ortak devletini kurdu. Başkenti Belgrad olan devlet, tarihe I. Güney-Slav (Yugo Slav) devleti olarak geçti (1 Aralık 1918).

Aralık 1918 "İstikbal" gazetesi, Faik Ahmet (Barutçu) tarafından Trabzon'da çıkarılmaya başlandı (10 Aralık 1918).

Aralık 1918 "Işık" adlı milli gazete Giresun'da çıkmaya başladı (16 Aralık 1918).

1918-1920, 1991 Azerbaycan Cumhuriyeti: Kurucusu Mehmed Emin Resulzâdedir. Kuzey Azerbaycan/Güney Kafkasya'da kurulmuş, Gence, sonra Baku başkent olarak kullnılmıştır. Sovyet Rusya tarafından ortadan kaldırılmıştır.

1919

1919 Lord Curzon'un, "Doğu Trakya'daki Türkler ile Batı Anadolu'daki Rumlar mübadele edilmelidir" yolundaki muhtırası açıklandı.

1919 Fransa'nın Marsilya şehrinde, "Ermeni Kin Anıtı" dikildi. Fransız bakan Joset Comitte, anıtın açılış törenine katıldı (1919).

1919 Einstein, "Genel İzafiyet Teorisi" konusundaki yazısını yayımladı.

1919 Lenin Müslüman Komünist Partisini dağıttı ve Rusya Komünist Partisi içinde Doğu Halklarının Komünist Kuruluşları Bürosu'nu teşkil etti (1919 başları).

1919 Almanya ile Versailles/Macaristan ile Triannen/Avusturya ile Saint Gemainı/Bulgarristan ile Neully Antlaşmaları yapıldı/(Cemiyetler kuruldu.)

Ocak 1919 İngilizler, Bağdat'ı işgal etti (10 Ocak 1919).

Ocak 1919 Paris Konferansı (19 Ocak 1919).

Ocak 1919 Hürriyet ve İdilaf Fırkası, yeniden faaliyete başladı (22 Ocak 1919 Osmanlı).

Şubat 1919 İngiliz kuvvetleri Aşkâbad'dan geri çekildiler (Şubat 1919).

Şubat 1919 Başkurt yönetiminin 22 Kasım 1918'den itibaren Bolşeviklerle yürütülen işbirliği çalışmaları sonuç vermemiş ve Başkurt ordusu Bolşeviklere teslim olarak Başkurdistan'ın özerkliği hayalleri suya düşmüştür (18 Şubat 1919).

23 Mart 1919 SSCB'ne dahil bir Başkurt Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Başkenti Ufa şehridir. Başkurtlar etnik yapı itibariyle Tatarlara yakındırlar (23 Mart 1919).

Nisan 1919 Muhtar İdil Ural Devleti ve Millî İdaresi son buldu (Nisan 1919).

Mayıs 1919 "Açıksöz" gazetesi Kastamonu'da çıkmaya başladı (15 Mayıs 1919).

Mayıs 1919 İzmir'in işgali (15 Mayıs 1919 Türkiye).

Mayıs 1919 "Doğrusöz" adlı milli gazete Balıkesir'de yayınlanmaya başladı (22 Mayıs 1919).

Mayıs 1919 III. İngiliz-Afgan Savaşı, Afganlılar'ın Sovyetlerle bir Dostluk Antlaşması imzalanmaları sonucunu doğurdu (Mayıs 1919).

Mayıs 1919 I. Orta Asya Müslüman Komünistleri Kongresi, "Birleşik Türkistan Sovyet Cumhuriyeti" kurulmasını teklif etti (Mayıs 1919).

Mayıs 1919 Mustafa Kemal [Atatürk], 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'da karaya çıktı. Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatan meş'ale yanmaya başladı (19 Mayıs 1919 Türkiye).

Haziran 1919 Türk kurtuluş Savaşı'nın ana adım ve belgelerinden olan Amasya Genelgesi yayınlandı. 4. madde, Sivas'ta toplanılmasını kararlaştırıyor (22 Haziran 1919 Türkiye).

Haziran 1919 I. Dünya Savaşı sonunda, İdilaf Devletleri ile Almanya arasında Versay Barış Anlaşması imzalandı (26 Haziran 1919).

Temmuz 1919 III. Türkistan Komünist Partisi Kongresi, Türkistan'da Müslümanların hükumet işlerinden/görevlerinden atılmalarına karar verdi (Temmuz 1919).

Temmuz 1919 Mustafa Kemal'in, askerlik ve resmi görevlerinden İstifâ etmesi (8/9 Temmuz 1919 Türkiye).

Temmuz-Ağustos 1919 Erzurum Kongresi toplandı: 9 kişişilik "Heyet-i Temsîliye" (23 Temmuz-7 Ağustos 1919 Türkiye).

Eylül 1919 Kızıl Ordu kuvvetleri, Dutov'un Orta Asya birliğini bertaraf etti (Eylül 1919).

Eylül 1919 Sivas Kongresi toplandı: 16 Kişilik "Heyet-i Temsiliye" (4-12 Eylül 1919 Türkiye).

Eylül 1919 Trakya'nın Türklüğünü müdafaa eden "Ahali" adlı gazete, Mehmet Behçet (Perim) tarafından Edirne'de yayınlanmaya başladı (8 Eylül 1919).

Eylül 1919 Sivas Kongresi'nin 8.Umumi Toplantısında "İrade-i Milliye" adıyla bir gazetenin çıkarılmasına karar verildi (11 Eylül 1919).

Ekim 1919 Lenin tarafından, Taşkent Sovyeti'nden yönetimi/otoriteyi devralması için bir Türkistan Komisyonu gönderildi (Ekim 1919).

Ekim 1919 22 Ekim 1919 Amasya Görüşmeleri ve Protokolü (Sivas Kongresi Kararlarının Meclis-i Mebusân'ca tescili. Ali Rıza Paşa Hükumeti) (22 Ekim 1919 Türkiye).

Kasım 1919 İdilaf Devletleri ile Bulgaristan arasında, Nöyyi Barış Anlaşması imzalandı (27 Kasım 1919).

Aralık 1919 27 Aralık 1919 Mustafa Kemal Ankara'da (27 Aralık 1919 Türkiye).

1920

1920 Cemal Paşa'nın Türkistan'dan Kâbil'e geçişi.

1920 Irak'daki büyük ayaklanmanın 100 bin İngiliz Askerince bastırılması.

1920 Kızıllar, Rus İç Savaşı'ndan zaferle çıktılar (1920 başları).

1920 Suriye ve Lübnan'da Fransız Manda yönetiminin başlaması.

1920 Türk Milliyetçiliğinin güçlü kalemlerinden Ömer Seyfettin (1894-1920) öldü. Ö. Seyfettin, Balıkesir yakınlarında bir köyde doğmuş olup kökeni Kafkas Türklerindendir. Askerliği döneminde Pantürkçü çevreler içinde etkin olmuş, sonraları ise edebiyata yönelmiştir. Genç Kalemler, Halka Doğru, Türk Yurdu ve Zeka için şiirler ve makaleler ile Yeni Mecmua, Büyük Mecmua ve diğerleri için öyküler yazmıştır. Birinci Dünya Savaşı'ndan hemen önce Seyfettin Milli Tecrübelerden Çıkartılmış Ameli Siyaset'ini çıkardı. Seyfettin Yarınki Turan Devleti adındaki bir başka çalışmasında Arap-Türk işbirliğine dayanan ancak esas olarak Anadolu'dan Türkistan'a uzanan geniş bir Türk birliği umudunu taşıyan geleceğin Turan ülküsü görüşünü ortaya koymaktaydı.

Ocak 1920 Hâkimiyet-i Milliye gazetesi Ankara'da kuruldu (10 Ocak 1920).

Ocak 1920 İstanbul Mebuslar Meclisi'nin açılışı (12 Ocak 1920 Osmanlı).

Ocak 1920 Pariste, Azeriler ve Gürcüler'in istiklâlleri için büyük devletlerden söz almaları (12 Ocak 1920).

Ocak 1920 Türkistan Komisyonu, Türkistan'ın ayrı etnik cumhuriyetlere bölünmesini teklif etti (15 Ocak 1920).

Ocak 1920 V. Türkistan Komünist Partisi Kongresi, Türk Halklarının Sovyet Cumhuriyeti ve Türk Kızıl Ordusu'nun kurulması teklifinde bulundu (20 Ocak 1920).

Ocak 1920 Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda Misâk-ı Millî'nin Kabulü (28 Ocak 1920).

Şubat 1920 Sovyet birlikleri, Hive'yi ele geçirdi. Hive Hanlığı ve Kongrat Hanedanı sona erdi (2 Şubat 1920).

Şubat 1920 Taşkent Sovyeti, Aşkabat'ı yeniden ele geçirdi (Şubat 1920).

Mart 1920 Alaş Orda Hükumeti, Bolşevikler'e karşı mücadeleyi bıraktı (Mart 1920).

Mart 1920 Hintli Müslümanlar'ın Hilâfet Komitesi'nin İngiltere'deki temas ve girişimleri (2-17 Mart 1920).

Mart 1920 16 Mart 1920 İstanbul'un İşgali, Meclisin basılması, sürgünler (16 Mart 1920 Osmanlı).

Mart 1920 Amerika Birleşik Devletleri Cumhurbaşkanı Wilson, Büyük Ermenistan kurulması hakkında nota verdi (26 Mart 1920).

Nisan 1920 Genç Hiveliler önderliğinde Harezm (Hive) Halk Cumhuriyeti kuruldu (4 Nisan 1920).

Nisan 1920 Son Osmanlı Meclis-i Mebusan'ının süresiz kapatılması (11 Nisan 1920).

Nisan 1920 Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Açılması (23 Nisan 1920 Türkiye).

Nisan 1920 Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı (29 Nisan 1920 Türkiye).

Mayıs 1920 Kalinin, Lenin ve İnukitze'nin imzasıyla Tatar Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulması kararı (Mayıs 1920).

Mayıs 1920 TBMM'nde 'İstanbul Hükümeti ile Resmi Muhaberenin Memnuiyeti Hakkında' 12 sayılı karar çıkarıldı (6 Mayıs 1920 Türkiye).

Haziran 1920 İdilaf Devletleri Macarlarla, Trianon Barış anlaşmasını imzaladı (4 Haziran 1920).

Haziran 1920 Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü Teşkiline Dair Kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi (7 Haziran 1920).

Ağustos 1920 Sévres Antlaşması imzalandı (10 Ağustos 1920 Osmanlı).

Ağustos 1920 Rus-Ermeni Mütârekesi (10 Ağustos 1920).

Ağustos 1920 (Sonraları Kırgız olarak adlandırılacak olan) Kazak Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (26 Ağustos 1920).

Eylül 1920 Sovyet birlikleri, Buhara'yı ele geçirdi. Buhara Hanlığı ilga edildi ve Mangıt Hânedânlığı sona erdi (Eylül 1920).

Eylül 1920 Basmacı İsyan Hareketi'nin ilk safhası sona erdi. (Eylül 1920).

Eylül 1920 Baku'de Şark Milletleri Kongresi'nin Toplanması (Eylül 1920).

Eylül 1920 İstiklâl Mahkemeleri'nin kurulması (18 Eylül 1920 Türkiye).

Ekim 1920 Genç Buharalılar ve Buhara Komünist Partisi kontrolünde/yönetiminde, Buhara Halk Cumhuriyeti kuruldu. Cumhuriyetin yönetimini üstlenen Faizullah Hocaev (1896-1938), daha sonra da Başbakan oldu (6 Ekim 1920).

Ekim 1920 Rusya'ya gizli bir heyet gönderilmesi (11 Ekim 1920 Türkiye).

Ekim 1920 Türkiye Komünist Fırkası, Ankara'da resmen kuruldu (18 Ekim 1920).

Ekim 1920 Musul Meselesi için Gazi, Anayasanın 19. Maddesi gereğince Meclisi Olağanüstü toplantıya çağırdı (18 Ekim 1920 Türkiye).

Kasım 1920 Yunanistan'da Venizelos kabinesi düştü (1 Kasım 1920).

Aralık 1920 Ankara Meclis Hükumeti ile Ermenistan arasında Gümrü Anlaşması imzalandı: Ermeniler Sevr'i red ile Kars ve yöresi Türkler'e veriliyor. Doğu Cephesi rahatladı (2-3 Aralık 1920).

1920-1923 Basmacı Hareketi'nin ikinci safhası.

1920-1923 Batı Trakya Cumhuriyeti: Batı Trakya'da kurulmuştur. Merkezi Gümülcine idi. Yunanistan tarafından yıkılmıştır.

1921

1921 Yunanlılar, Eskişehir'e doğru ilerlemeye başladı.

1921 Sovyetler Birliği Komünist Partisi 10. Kongresi, Pantürkçülüğü ve Panislamizmi, 'burjuva demokratik milliyetçiliğe' yönelen sapmalar olarak değerlendirip mahkum etti.

1921 İran Kazak Tugayı subaylarından Rıza Han 1921'de siyaset yazarı Seyyid Ziyaeddin Tabatabai'nin de önernli rol oynadığı bir darbeyle ordunun başına geçti. Sonraki yıllarda savaş bakanlığı ve Tabatabai'nin yerine başbakanlık görevlerini üstlenerek düzeni sağladıktan sonra, 1925'te Kaçar hükümdarını devirdi ve kendisini şehinşah ilan etti.

1921 Kırım Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuş ve Rusya'ya bağlanmıştır.

1921 Tannu-Tıva Halk Cumhuriyeti tamamen SSCB'ye dahil edilerek kendisine Rusya Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyeti içinde bir muhtar bölge statüsü verildi.

Ocak 1921 Rus Komünist Partisi Müslüman Bürosu feshedildi (Ocak 1921).

Ocak 1921 I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921 Türkiye).

Ocak 1921 Buhâra Hey'eti'yle görüşmeden sonra Mustafa Kemal'in TBMM'de nutku (17 Ocak 1921 Türkiye).

20 Ocak 1921 Dağıstan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (20 Ocak 1921).

20 Ocak 1921 Dağlı Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (20 Ocak 1921). Sovyetler bir yıl geçmeden birer resmi kararname ile Dağlı Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni altı parçaya ayırdı. Böylece: 20 Kasım 1922'de Çeçenistan; 7 Haziran 1924'te de İnguşistan Özerk eyaletleri teşekkül ettirildi. 15 Ocak 1934'te her iki özerk eyalet birleştirilerek Çeçen-İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne çevrildi. II. Dünya Savaşı sırasında Almanlarla işbirliği yapmakla suçlanan Çeçen-İnguşlar, bu yüzden Rusların şiddetli baskılarına maruz kaldıkları gibi, 1944'te de Ortaasya'ya sürgüne gönderildiler. Bu zorunlu göçün sonucunda Çeçen-İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti feshedilerek topraklarının bir kısmı Kuzey Osetya'ya, bir kısmı da Dağıstan'a verildi. Bundan tam 13 yıl sonra 9 Ocak 1957'de eski özerk idare yeniden kuruldu ve bu durum 1990'lara kadar devam etti. 1996 yılında yapılan Çeçen-Rus savaşı sonrasında İnguşlar, Çeçenistan'dan ayrıldı.

Ocak 1921 İlk Anayasa. 23+1 ek muvakkat madde (Teşkilât-ı EsasiyeKânunu) (20 Ocak 1921 Türkiye).

Şubat 1921 Londra Konferansı (23 Şubat 1921).

Şubat 1921 Kızıl Ordu Tiflis'e girdi (25 Şubat 1921).

Mart 1921 Türkiye-Afganistan İttifâk Mu'âhedenâmesi/Moskova'da dostluk anlaşması imzalandı (1 Mart 1921).

Mart 1921 İstiklâl Marşının kabulü (12 Mart 1921 Türkiye).

Mart 1921 Sovyetler, Harezm Halk Cumhuriyeti'nin Genç Hiveliler Hükumeti'ni azlettiler, görevden aldılar (14 Mart 1921).

Mart 1921 Talat Paşa, Berlin'de Ermeniler tarafından katledildi (15 Mart 1921).

Mart 1921 TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında Mu'âhedât Ahidnâmesi/Moskova Antlaşması imzalandı (16 Mart 1921).

Mart 1921 Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan İçişleri Bakanı Cevanşir Han'ı, Tepebaşı'ndaki Pera Palas Oteli önünde öldürdü (18 Mart 1921).

Mart-Nisan 1921 II. İnönü Savaşı (31 Mart-1 Nisan 1921 Türkiye).

Temmuz 1921 1921 İtalyanlar'ın Anadolu'dan çekilmesi (5 Temmuz 1921 Türkiye).

Temmuz 1921 Hilâfet Komitesi'nin, Karaçi'de Hilâfet Kongresi'ni toplaması (8 Temmuz 1921).

Temmuz 1921 Kütahya-Eskişehir Savaşları (10-25 Temmuz 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Hilâfet Komitesi'nin toplu direniş kararı (1 Ağustos 1921).

Ağustos 1921 Afganistan, Azerbaycan ve Sovyet Sefâreti'nden sonra Ankara'ya Buhâra Cumhuriyeti Sefâret Heyeti'nin gelmesi (2 Ağustos 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Mustafa Kemal Paşa'nın Başkumandanlığına dair kanun, TBMM'de kabul edildi (5 Ağustos 1921 Türkiye).

Ağustos 1921 Milli Mücadeleyi destekleyen "Türkoğlu" gazetesi Bolu'da yayımlanmaya başladı (15 Ağustos 1921).

Ağustos 1921 Sakarya Meydan Muhârebesi'nin Başlaması (23 Ağustos 1921 Türkiye). Zafer: 13 Eylül 1921

Eylül 1921 Sakarya Zaferi ertesinde Azerbaycan, Kırım Türk heyetlerinin gelerek kutlamaları (12 Eylül 1921 Türkiye).

Eylül 1921 Sakarya Meydan Muharebesi'nin zaferle sonuçlanması (13 Eylül 1921 Türkiye).

Eylül 1921 19 Eylül 1921 Atatürk'e Gazi ve Mareşal Rütbesi verilmesi (19 Eylül 1921 Türkiye).

Ekim 1921 Enver Paşa (1881-1922), Sovyetler'e yardım için Buhara'ya geldi, fakat Basmacılar ile işbirliğine başladı (Ekim 1921).

Ekim 1921 TBMM Hükümeti ile Mavera-i Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan) arasında Kars Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921).

Ekim 1921 Azerbaycan Elçisi Abilov'un, TBMM Reîsi M. K. Paşaya güven mektubunu sunması (17 Ekim 1921 Türkiye).

Ekim 1921 Türk-Fransız Ankara İdilâfnâmesi (20 Ekim 1921).

Kasım 1921 Ankara'da Azerbaycan Elçiliği'nin açılması (18 Kasım 1921 Türkiye).

Kasım 1921 Japonya başbakanı Hara öldürüldü (18 Kasım 1921).

Aralık 1921 İkinci Hilâfet Kongresinin Toplanması (Aralık 1921).

Aralık 1921 Ermeniler, Sait Halim Paşa'yı Roma'da katletti (6 Aralık 1921).

1922

1922 San Remo Konferansı kararları, TBMM'de reddedildi.

1922 Kabartay-Balkar Özerk oblastı oluşturuldu. 1936'da da özerk cumhuriyet statüsüne kavuştu.

1922 Anti-Bolşevik Müslüman Örgütler Kongresi toplandı ve bu toplantıda Bağımsız Türkistan Türk Cumhuriyeti adıyla geçici bir hükümetin oluşturulması kararlaştırıldı.

1922 İdil-Ural Millet Meclisi tarafından seçilen, Millî İdare (1918-1920'li yıllarda sürgünde) ortadan kalktıktan sonra da faaliyetlerine Paris vb. yerlerde devam eden Sulh Heyeti dağıldı

1922 Cemiyet-i Akvam, Filistin'de İngiltere yönetiminde bir manda idaresi kurdu.

1922 İngiltere, Mısır'ın bağımsızlığını kabul etti.

Ocak 1922 Ankara Hükümeti ile Ukrayna Hükümeti arasında dostluk antlaşması imzalandı (2 Ocak 1922).

Şubat 1922 Buhara Komünist Partisi, Rus Komünist Partisi'nin kontrolü altına girdi (Şubat 1922).

Haziran 1922 Ziya Gökalp, Diyarbakır'da, "Küçük Mecmua" adlı dergiyi yayımlamaya başlandı (18 Haziran 1922-5 Mart 1923 arası toplam 33 sayı).

Ağustos 1922 Enver Paşa öldürüldü. Bu kayıp, Basmacı Hareketi'nin tedrîcen güç kaybetmesine sebep oldu (Ağustos 1922).

Temmuz 1922 Mustafa Kemal Paşa'ya süresiz başkomutanlık verilmesi (20 Temmuz 1922 Türkiye).

Temmuz 1922 Cemal Paşa, Tiflis'te Ermeniler tarafından öldürüldü (22 Temmuz 1922).

Ağustos 1922 Kocatepe'den Büyük Taarruzun Başlaması 26 Ağustos/1 Eylül 1922 Büyük Taaruz (26 Ağustos 1922 Türkiye).

Ağustos 1922 Yunan Ordusu'nun tamamen sarılması ve imhâ edilmesi suretiyle "Dumlupınar (Başkomutan) Meydan Muhârebesi" nin kazanılması (30 Ağustos 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın Ordu'ya Beyânnâmesi: "Ordular; İlk hedefiniz Akdeniz'dir, İleri!" (1 Eylül 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Türk Süvârîleri'nin İzmir'e girişi ve Kadife Kale'ye Türk bayrağının çekilmesi (9 Eylül 1922).

Eylül 1922 Batı Anadolu'nun Yunan ordusundan tamamen temizlenmesi (18 Eylül 1922 Türkiye).

Eylül 1922 Yunan kralı Konstantin tahtını bıraktı (27 Eylül 1922).

Ekim 1922 Mudanya Konferansı'nın başlaması (3 Ekim 1922).

Ekim 1922 Fransa, İngiltere, İtalya ve Türkiye arasında Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Daha sonra da Yunanistan anlaşmayı imzalayarak Trakya'yı, Meriç sınır olmak üzere Türklere bırakmıştır (11 Ekim 1922).

Ekim 1922 Yunan Hükümeti'nin Mudanya Ateşkes Anlaşması'nı onaylaması (13 Ekim 1922).

Ekim 1922 Mudanya Mütarekesi (Ateşkes Anlaşması)'nin yürürlüğe girmesi (15 Ekim 1922).

Ekim 1922 M. K. Paşa'nın, Tevfik Paşa'ya iletilmek üzere Millî Hükumet'in İstanbul temsilcisi Hâmit Bey'e cevâbî telgrafı: "Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordularının kazandığı kesin zaferin tabiî neticesi olmak üzere vukuu yakın olan barış konferansında Türkiye Devleti yalnız ve ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükumeti tarafından temsil olunur" (18 Ekim 1922 Türkiye).

Ekim 1922 Re'fet Paşa'nın maiyetinde İstanbul'a gelen 100 Türk jandarmasının Sirkeci İskelesi'nde karaya çıkışı (20 Ekim 1922 Türkiye).

Ekim 1922 İdilaf Devletleri'nin TBMM Hükümeti ve İstanbul Hükümeti temsilcilerini 13 Kasım 1922'de Lozan'da toplanacak barış konferansına davet etmeleri (27 Ekim 1922).

Ekim 1922 Devletin kontrolünü ele geçiren Benito Mussolini, iktidara geldi ve faşizm ilan etti (28 Ekim 1922).

Ekim 1922 Bakanlar Kurulu'nun Lozan Konferansı delegesi adaylarını belirlemesi: İsmet Paşa, Rıza Nur, Hasan Hüsnü (31 Ekim 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Hilâfet ve Saltanat'ın birbirinden ayrılarak Saltanat'ın lağvı hakkında TBMM'si karârı. 1 Kasım 1922 gecesi ve ertesi gününün Bayram kabul edilmesine dair TBMM kararı. Karar Yıldız Sarayı'nda Vahîdeddin'e Refet Paşa tarafından tebliğ edilmiştir (1 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Mustafa Kemal Paşa'nın "Petit Parisien" muhâbirine-barış şartları, dahili ve harici siyasi meseleler hakkında-demeci: ".. Biz ne Bolşevikiz, ne de Komünist; ne biri, ne diğeri olamayız. Çünkü biz milliyetperver ve dinimize hürmetkârız" (2 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Tevfik Paşa Kabinesi'nin istifası. Refet Paşa'nın İdilâf devletleri generallerinin katılımıyla yapılan "Generaller Toplantısı"nda "Bugün öğleden sonra İstanbul'da Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükumeti idâresinin başlamış olduğunu" resmen beyân etmesi. (4 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 Osmanlı Devleti'nin resmî gazetesi olan "Takvîm-i Vakayi"nin son sayısının çıkarak kapanması (4 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 İstanbul'un idaresine el konulduğuna dair Ankara Hükumeti kararı "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükumeti 4 Kasım 1922 öğle vaktinden itibaren İstanbul'un idaresine el koymuştur"nın Refet Paşa aracılığıyla İstanbul Hükumeti'ne tebliği (4/5 Kasım 1922).

Kasım 1922 İstanbul'un yönetimine el konulduğuna dair Ankara Hükümeti kararının İstanbul Hükümeti'ne tebliği (5 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Türk delegasyonunun İstanbul'dan Lozan'a hareketi (9 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 VI. Mehmet Vahidettin, son Selamlık Töreni'ne katıldı (10 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 İsmet Paşa'nın sabah, Lozan'dan Paris'e gelişi. Fransa Başbakanı Poincare ve Franklin Bouillon'la görüşmesi (15 Kasım 1922).

Kasım 1922 Vahidettin'in "Halîfe-i Müslimîn" imzâsı ile işgâl orduları Başkumandanı Harrington'a sığınma mektubu: "İstanbul'da hayatımı tehlikede gördüğümden İngiltere Devlet-i Fehîmesi'ne ilticâ ve bir an evvel İstanbul'dan başka yere naklimi taleb ederim efendim" (16 Kasım 1922 Osmanlı).

Kasım 1922 Son Osmanlı Sultânı Vahideddin'in maiyeti ile birlikte, Malaya adlı İngiliz harb gemisiyle İstanbul'dan Malta'ya gitmesi/ülkeyi terk etmesi (17 Kasım 1922). 20 Kasım 1922'de Maltaya gelen Sultan, kısa bir müddet burada kaldıktan sonra, Hicaz Kralı'nın daveti üzerine, Hicaz'a gitmiş, daha sonra da Avrupa'ya geçerek San Remo şehrinde yerleşmiş ve 15 Mayıs 1926'da burada vefaat etmiştir.

Kasım 1922 Vahideddin'in Halifelikten uzaklaştırıldığına dair Şeriye Vekili Vehbi Efendi'nin Fetvâsı (18 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 TBMM kararıyla, Vahideddin'in halifelikten hal'i, yerine Abdülmecid Efendi'nin halifeliğe seçilmesi (19 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Lord Curzon ile Poincare'nin Lozan'a gelişleri. Lozan yakınlarında Curzon-Poincare-Mussolini görüşmesi (19 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Mont Benon garzinosunda Lozan Konferansı'nın başlaması, açılış töreni. Törende İsmet Paşa da bir konuşma yapmıştır (20 Kasım 1922).

Kasım 1922 Lozan Konferansı'nın ilk oturumu ve konuları görüşmek üzere 3 komisyon oluşturulması. Bu konferansa katılan Türk Heyeti: Reis: İsmet Paşa, azalar: Sinop Mebusu Rıza Nur, Trabzon Mebusu Hasan (Saka) (21 Kasım 1922).

Kasım 1922 İsmet Paşa'nın İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon ile Musul konusunda görüşmesi (28 Kasım 1922).

Kasım 1922 Doğu Trakya'nın Yunanlılarca boşaltılmasının tamamlanması (30 Kasım 1922 Türkiye).

Kasım 1922 Mustafa Kemal (Atatürk) önderliğindeki Türk Milliyetçileri, Osmanlı Saltanatı'nı ilgâ ettiler (17-22 Kasım 1922).

Aralık 1922 Rus Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti'nin birer parçası olarak kurulan Türkistan ve Kırgız (Kazak) Otonom Sovyet Sosyalis Cumhuriyetleri'nin de dahil olduğu, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kuruldu. Katılan cumhuriyetler: Rusya SSC, Ukrayna SSC, Beyaz Rusya SSC ve Mavera-i Kafkas SSC (Aralık 1922).

Aralık 1922 Mustafa Kemal Paşa'nın, Ankara'da, Hakimiyet-i Millîye, Yeni Gün ve Öğüt gazeteleri muhâbirlerine "Halk Fırkası" adıyla siyasî bir parti kurma niyetinde olduğunu bildiren demeci ve İstanbul Mebusu Dr. Adnan (Adıvar) Bey'in Meclis İkinci Reisliği'nden istifâsı (6 Aralık 1922).

Aralık 1922 Türk Ocağı, Ankara'da yeniden açıldı (29 Aralık 1922). Gazi Mustafa Kemal, Ocak 1923'de 1000 TL. maddi yardımda bulundu. 14 Ocak 1923 günü Ankara Türk Ocağı'nı ziyaret etti.

Aralık 1922 Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kuruldu (30 Aralık 1922).

1922-1946 Mihail Kalinin (Sovyetler Birliği).

1922-1953 Yosef Stalin dönemi (Sovyetler Birliği).

1923

1923 Mustafa Kemal'in annesi Zübeyde Hanım İzmir'de öldü. Karşıyaka'ya gömüldü.

1923 Lozan Barış Antlaşması'nın 20. maddesi gereğince, Türkiye, Kıbrıs'ın İngiltere'ye ilhakını kabul etti.

1923 Ermeni asıllı Münib Boya, Van Milletvekili olarak TBMM'ne girdi (1923).

Ocak 1923 Lozan'da Türkiye ile Yunanistan arasında askeri ve sivil esirler ile din esasına dayalı azınlıkların değişimi konusunda iki sözleşme imzalanması (30 Ocak 1923).

Şubat 1923 Türk karşı tekliflerinin verilmesi. Curzon'un son demeci: "Ümit ederim ki İsmet Paşa, umduğumdan daha çok fedakarlık yaptığımın farkındasınız. Savaş olabilir. Kabul etmenizi istirham ederim. Vatanınızı kurtarmak için İsmet Paşa yarım saatinz var." Konferans'ın kesintiye uğraması (4 Şubat 1923).

Şubat 1923 Türk Delegasyonu'nun Lozan'dan ayrılışı (7 Şubat 1923).

Şubat 1923 Türk Lozan Delegasyonu Bükreş'e geldi ve İsmet Paşa Hükümete rapor sundu (10 Şubat 1923).

Şubat 1923 Lozan Delegasyonu'nun İstanbul'a dönüşü, General Harington'la İ. Paşa'nın görüşmesi (16 Şubat 1923 Türkiye).

Mart 1923 Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Buhara ve Harezm Halk Cumhuriyetleri I. Konferansı, bu üç cumhuriyetin ekonomik ve idârî birliğini hedefleyen bir Orta Asya Ekonomik Konseyi teşkil etti (Mart 1923).

Nisan-Temmuz 1923 Lozan Konferansı ikinci dönem çalışmalarının başlaması ve imzası (23 Nisan-24 Temmuz 1923 Türkiye).

Haziran 1923 Stalin, "Sultan Galiyevizm"i ve bağımsız bir Türkistan kurulmasını amaçlayan Müslüman Komünist isteklerini kınadı, reddetti (Haziran 1923).

Temmuz 1923 I. Sovyet Kongresi (30 Aralık 1922)'nin Moskova'da kabul ettiği Mukâvelenâme'ye istinaden, Merkez İcrâ Komitesi'nce tashihât ve ta'dîlatı yapılarak hazırlanan 1922 tarihli yeni Sovyet Anayasası, 6 Temmuz 1923 tarihinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Merkez İcrâ Komitesi tarafından onaylanmış ve Sovyetler Birliği'nin kuruluşunu resmileştiren bir belge olarak yürürlüğe girmiştir. Anayasa'nın ikinci kısmındaki Mukâvelenâme'de zikredilen ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler İttihâdı'nı teşkil eden Cumhuriyetler ise şunlardır: Rusya Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Mâverâ-yı Kafkas Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SS Azerbaycan, SS Gürcistan, SS Ermenistan Cumhuriyetleri).

Temmuz 1923 Lozan Mu'âhedesi'nin imzası (23 Ağustos tarihinde de TBMM'de onaylanarak yürülüğe girmiştir) (24 Temmuz 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 Rauf Bey'in İcrâ Vekilleri Hey'eti Reisliği'nden ayrılışı (4 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 II. Devre için seçilen millet vekillerinin Halk Fırkası kurulması hakkında görüşmek üzere TBBM'de görüşme yapması (7 Ağustos 1923). Mustafa Kemal Paşa'nın toplantıda, Halk Fırkası kurulması hakkında yaptığı uzun konuşma (8 Ağustos 1923).

Ağustos 1923 Halk Fırkası Nizâmnâme Taslağı'nın millet vekillerine dağıtılması ve görüşmelerin başlaması (9 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 İsmet Paşa'nın Lozan'dan İstanbul'a dönüşü (10 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 II. Devre T.B.M.M.'nin açılması ve çalışmalarına başlaması (11 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 TBMMeclisi'nde yeni İcrâ Vekilleri Heyeti seçimi (İcrâ Vekilleri Heyeti Reisi: İstanbul mebusu Fethi (Okyar) Bey, Adliye Vekili: İzmir mebusu Seyit Bey, Dahiliye Vekili: İstanbul mebusu Fethi (Okyar) Bey,.. (14 Ağustos 1923 Türkiye).

Ağustos 1923 Lozan Barış Antlaşması'nın, TBMM'de onaylanması (23 Ağustos 1923 Türkiye).

Eylül 1923 "Halk Fırkası"nın kuruluşu ve Mustafa Kemal Paşa'nın genel Başkanlığına seçilmesi. Genel Sekreterliğine de Receb (Peker) Bey'in tayin edildiği Fırkanın kuruluş dilekçesi, 23 Ekim 1923 tarihinde Dahiliye Vekâleti'ne verilmiştir (11 Eylül 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Harezm Halk Cumhuriyeti yerine, Harezm Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu (Ekim 1923).

Ekim 1923 Ankara Şehri'nin, Türkiye Devleti'nin Hükumet Merkezi olduğuna dair TBMMeclisi kararı (13 Ekim 1923).

Ekim 1923 "İzâle-i Şekâvet Kanunu"nun TBMM'de kabulü (18 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Halk Fırkası'nın kuruluş dilekçesinin Genel Başkan Gazi Mustafa Kemal ve Genel Sekreter Receb (Peker) imzâlarıyla Dâhiliye Vekâleti'ne verilmesi (23 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Halk Fırkası Meclis Grubu'nun M. K. Paşa'nın başkanlığında toplanması ve M. K. Paşa'nın bir gün önceki isteği üzerine aldığı İcrâ Vekilleri Heyeti'nin'nin istifâsını bildirmesi. Kararın TBMM'de okunması (27 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Akşam Çankaya'da yemek esnasında Mustafa Kemal Paşa'nın hazır bulunanlara sÖzi: "Yarın Cumhuriyet ilân edeceğiz!". Gece, M. K. Paşa'nın İsmet Paşa ile T. Esâsiye Kanunu'nun bazı maddeleri hakkında değişiklik teklifi hazırlamaları ve Kânuna "Türkiye Devleti'nin Şekl-i Hükumeti Cumhuriyettir" kaydının konulması (28 Ekim 1923 Türkiye).

29 Ekim 1923 TBMM'de Cumhuriyet'in İlânı: Mustafa Kemal Paşa'nın Halk Fırkası toplantısında Hükumet buhranını gidermek için T. Esâsiye Kanu

nu'nun bazı maddelerinin tavzîhinin gerektiğini bildirmesi ve Cumhuriyet'in ilânı hususundaki teklifinin kabul edilmesi. Toplanan T.B.M.Meclisi'nde "Teşkîlât-ı Esâsiye Kânunu'nun bazı maddelerinin değiştirilmesine dair Kanun teklifi"nin derhal müzâkeresinin teklifi ve "Türkiye Devleti'nin Hükumet şeklinin Cumhuriyet olduğu" nun "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri arasında kabulü.. Mehmet Emin (Yurdakul) Bey'in TBMM'de konuşması: ".. Bu hükumetin temellerinin, arzın temelleri kadar sağlam olmasını isterim. Cumhuriyet'in ruhu önünde tazîmen ayağa kalkarak üç kere "Yaşasın Cumhuriyet" diye hükumetimizi kutlamalarını muhterem arkadaşlardan temennî eylerim". M.Emin Bey'in bu sözleri üzerine milletvekilleri "Yaşasın Cumhuriyet!" diye üç defa bağırmışlardır. TBMM'de gizli yapılan seçimle Mustafa Kemal Paşa 158 reyin tamamını alarak Türkiye Cumhuriyeti Reisliğine seçilmesi ve T.C.'nin ilk Cumhurbaşkanı olarak yaptığı teşekkür konuşmasında: "..Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır". Mustafa Kemal Paşa'nın, Fransız muharriri Maurice Pernot'e demeci: ".. Memleketimizi yenileştirmek istiyoruz. Bütün mesâimiz Türkiye'de asrî, binâenaleyh batılı bir hükumet oluşturmaktır. Medeniyete girmek arzu edip de, batıya yönelmemiş millet hangisidir' " Türkiye Cumhuriyeti Kurulduğunda bağımsız tek Türk devletiydi (29 Ekim 1923 Türkiye).

Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı, Mustafa Kemal Atatürk oldu (29 Ekim 1923). Görevini vefat ettiği 10 Kasım 1938'e kadar sürdürdü.

30 Ekim 1923 İlk Cumhuriyet Hükumeti kuruldu: Cumhurreisi Mustafa Kemal Paşa tarafından Başvekâlete Malatya mebusu İsmet Paşa (İnönü) nın atanması. Arkasından İsmet Paşa başkanlığında yeni kabine kurulmuş (Başvekil: İsmet Paşa, Adliye Vekili: İzmir mebusu Seyit Bey, Dahiliye Vekili: Kütahya mebusu Ferit Bey, Genelkurmay Vekili: İstanbul mebusu Fevzi Paşa, Hariciye Vekili: Malatya mebusu İsmet Paşa, İktisad Vekili: Trabzon mebusu Hasan (Saka) Bey, Maarif Vekili: Adana Mebusu İsmâil Safâ Bey, Maliye Vekili: Gümüşane mebusu Hasan Fehmi Bey, Mübâdele, İmâr ve İskân Vekili: İzmir mebusu Mustafa Necati Bey, Millî Müdâfaa Vekili: Karesi mebusu Kâzım (Özalp) Paşa, Nâfia Vekili: Trabzon mebusu Muhtar Bey, Sıhhiye Vekili: İstanbul mebusu Dr. Refik (Saydam) Bey, Şeriye ve Evkâf Vekili: Manisa mebusu Mustafa Fevzi Efendi) ve TBMM'den güvenoyu almıştır. Güvenoyu üzerin