Uygur Devletinin Zayıflaması ve Yıkılışı, uygurların yıkılışı, uygurların zayıflaması, uygurların yıkılış süreci, uygurların zayıflama süreci

Uygur Devletinin Zayıflaması ve Yıkılışı
Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan, 821 yılının başında ölünce Kün Tengride Ülüg Bulmış Alp Küçlüg Bilge Kağan tahta geçti. Bu arada Çin'de de taht değişikliği olmuş, ölen Hsien-tsung'un yerini Mu-tsung almıştı. Yeni kağanın üç yıllık saltanatında daha önce söz verilen Çinli prenses gelin olarak geldi. Bu evlenme dolayısıyla kaynaklarda enteresan bilgiler kaydedilmiştir. 824 yılında bu kağanın da ölümü üzerine devleti çökertecek olan Hazar Tegin, Ay Tengride Kut Bulmış Bilge Kağan unvanıyla kağan oldu.

Çin entrikaları bu dönemde yoğun bir şekilde devletin içini karıştırıken, Çinliler bol hediyelerle kağana hiçbir şey olmamış gibi davranıyordu. Tabii ki devletin zayıflamasında daha önceki kağanın zamanında gelen Çinli Prenses T'ai-ho'nın entrikalarının büyük rolü vardı. 832 yılında bu başarısız kağan öldürülerek saltanatına son verildi. Yerine Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan unvanıyla Hu Tegin geçti. Yeni kağan öncekine hiç benzemiyordu. Devleti nispeten toparladı ise de daha sonra bazı devlet adamlarının ihtilal yapmak teşebbüslerini engellemeyi başardı. Fakat, bakanlarından Kürebir, Sha-t'olarla ona saldırıp öldürdü. Yerine Hazar (Ho-sa) Tegin'i kağan olarak tahta geçirdi (839). 839 yılında çok ağır bir kış olmuş, Uygurların hayvan sürülerini çoğu telef olmuştu. Bu da siyasi bunalımı daha da ağırlaştıran ekonomik kıtlığı ortaya çıkardı. Dolayısıyla bir türlü ülkeye huzur gelmemişti. Çünkü önceki kağanın tahttan indirilişi sırasında merkezde olmayan kumandanlardan Külüg Baga, Kırgızların yanına giderek onlarla birlikte yüz bin süvariyle Uygur başkentini basarak Hazar Tegin ve Kürebir'i öldürdü. Kağanlık otağı dahil bütün değerli varlıkları Kırgızların eline geçti.

Yıkılışlarından sonra Uygurların on beş boyu Karluklara yani batı yönüne doğru gitti. Bir grup Tibet'e, diğer bir grup da Kuca'ya sığındı. Geride kalan on üç boy kendi aralarında Üge (Wu-chia) Tegin'i kağan seçmişlerdi (840). Bu arada Kırgızların baskın sırasında ele geçirdikleri Çin asıllı T'ai-ho Prensesi geri aldılarsa da kendi aralarında anlaşamadılar ve Sha-t'oların desteği ile adı geçen prenses kurtarılarak Çin'e götürüldü. Devletin eski dirliğini sağlayamayan Üge Kağan 847 yılında öldürülüp ortadan kaldırıldı.

Batıya doğru giden grup ikiye ayrılarak bir kısmı Kuca'ya, diğer kısmı Beşbalık'a yerleşti.

Not: Bu ilgili makale,  Ahmet Yasevi Üniversitesi Öğretim Görevlisi sayın Prof. Dr. Ahmet Taşağıl'ın Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi'nin 1. cildinde yer alan "Uygurlar" adlı makalesinden derlenmiştir.