Öğretim kurumları medreselerdi, öğretim dini esaslara dayanırdı. İlk medrese Orhan Bey tarafından İznik'te açılmıştır. Medreselerde öğretim üç dönemde tamamlanırdı. İlk dönem Hariç, orta dönem Dahil, yüksek dönem Sahn olarak adlandırılmıştır. İlk yüksek düzeyde medrese Fatih tarafından açılan Sahn-ı Seman medresesidir. Bu medresede din ve sosyal bilimler okutuluyordu. Kanuni döneminde açılan Sahn-ı Süleymaniye medresesinde matematik, astronomi, tıp gibi pozitif bilimlere ağırlık verilmiştir.

Devlete yönetici yetiştirmek amacıyla Topkapı Sarayı'nda Enderun Mektebi açılmıştır. Bu okula devşirmelerin zeki ve yakışıklı olanları alınmıştır.

Dönemin bazı önemli bilginleri Kayserili Davut, Ali Kuşçu, Molla Gürani, Molla Hüsrev, Molla Zeyrek, Hocazade ve Hatipzade'dir.

Osmanlı Devleti'nde resmi dil Türkçe'dir. Osmanlı aydınlarının edebiyat ve şiirde Arapça ve Farsça'yı fazla kullanmaları Türkçenin gelişmesini önlemiş, Osmanlıca denilen halkın anlamadığı bir dil ortaya çıkmıştır.

Haritacılık ve coğrafya alanında yetişmiş ünlü bilgin Piri Reis'tir. Önemli şairler Ahmedi, Şeyhi, mevlid yazarı Süleyman Çelebi'dir. Divan edebiyatının ünlü şairleri Baki, Fuzuli; Halk edebiyatının temsilcileri Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Köroğlu'dur. Fatih Avni, Yavuz, Farsça olarak Adli mahlası ile şiir yazmışlardır.

Güzel Sanatlar

En gelişmiş sanat mimarlıktır. Osmanlı mimarisinin ilk önemli eserleri Bursa ve Edirne'de yapılmıştır. Osmanlı - Türk mimarisi klasik dönemini Mimar Sinan döneminde yaşamıştır. Kanuni ve II. Selim dönemlerinde yaşayan Sinan'ın yüzlerce eseri içinde en önemlileri İstanbul'da Şehzadebaşı, Süleymaniye, Edirne'de II. Selim adına yapılan Selimiye Camileridir.

İslamiyetin put sayılan resim ve heykeli yasaklaması bu sanatların gelişmesini önlemiştir. Bunun yerine minyatür ve yazı (hat) sanatları gelişmiştir. Amasyalı Şeyh Hamdullah ve Afyonkarahisarlı Ahmet 16. yüzyılda yetişmiş ünlü hattatlardır.

İstanbul, Bursa, İznik ve Kütahya'da Çinicilik sanatı gelişmiştir. Oymacılık, nakkaşlık, kakmacılık, tezhip sanatları da gelişme göstermiştir.