Mustafa Kemal; Yunanlıların İzmir’de yaptığı tahri­batın görülerek, Yunanistan’dan daha fazla savaş tazminatı alınması ve görüşmeleri daha ya­kından takip edebilmek için barış görüşmelerinin İzmir’de olmasını istemiştir. Görüşmelerin tarafsız bir ülkede olmasını isteyen Avrupalı devletler ise görüşmelerin İsviçre’nin Lozan kentinde olmasına karar vermiştir.

Rauf Orbay, Bakanlar Kurulu başkanı olduğu için görüşmelere katılmak istemiş; fakat görüşmelere Mondros Mütarekesi’ni imzalayan bir kişinin gide­meyeceğini savunan Mustafa Kemal; barış görüş­melerine İsmet Paşa’nın gitmesini uygun bulmuştur.   

Görüşmelere TBMM adına baş delege olarak İsmet İnönü, Rıza Nur ve Hasan Saka katılmıştır.

Mustafa Kemal, TBMM delegelerinden; barış görüşmeleri esnasında kapitülasyonlar ve Ermeni meselesi hakkında taviz verilmemesini istemiştir.

Görüşmelere Katılan Devletler:

Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Yugoslavya.

Sovyet Rusya, Bulgaristan (Boğazlar konusunda katıldı.)

Görüşülen Konular:

- Türk-Yunan barışının esasları

- Türkiye’nin tanınması.

- Kapitülasyonların tanınması.

- Azınlıkların durumu.

- Dış borçlar ve ödeme şartları.

- Türkiye’nin Irak, Suriye ve Batı sınırları

Lozan’da barış görüşmeleri 20 Kasım 1922’de başladı. Borçlar, Irak sınırı, kapitülasyonlar, Bo­ğazlar ve İstanbul’un boşaltılması meselesinden dolayı görüşmeler 4 Şubat 1923’de kesildi.

Yahudi cemaati lideri Haim Naim Efendi’nin arabuluculuğu sonucunda görüşmeler 23 Nisan 1923’de tekrar başlayıp, 24 Temmuz 1923’de sonuçlandı. 

Lozan Antlaşması’nın Maddeleri:

Sınırlar:

1.Doğu Sınırı: Kars Antlaşması ile belirlenen sınır ölçü alındı.

2.Irak Sınırı: Musul petrol bölgesini Türkiye’ye bırakmak istemeyen İngiltere Irak sınırının çizilme­sinde sorun çıkardı. Görüşmelerde vakit kaybedil­mek istenmediğinden dolayı, Irak sınırı meselesinin, Lozan Görüşmelerinden sonra Türkiye ile İngiltere arasındaki ikili görüşmelerle halledilmesi kararlaştırıldı.

Açıklama:  Irak sınırının çizilmesi, Lozan’da çö­züme ka­vuşturulamayan tek meseledir.

3.Suriye Sınırı: Ankara Antlaşması ile belirlenen sınır ölçü alındı.

Oniki Ada: İtalya’ya bırakıldı.

Ege Adaları: Bozcaada ve Gökçeada dışındaki diğer adaların Yunanistan’a, silahlandırmamak şartıyla bırakılmasına karar verildi.

Boğazlar: Boğazlar başkanlığını Türk delege­nin yapacağı şekilde bir komisyon tarafından yöne­tilecektir. Bu komisyon milletler cemiyeti tarafın­dan denetlenecek ve statü milletler cemiyetinin garantisinde olacaktır. Boğazlardan serbest geçiş olacaktır. Ticaret gemilerinin geçişi serbest olacak; fakat savaş gemileri tonaja tabi tutulacaktır. Türk askeri olağanüstü durumlar hariç boğazlar bölgesi­nin 20 km gerisinde duracaktır.

Açıklama: Türkiye açısından Lozan Antlaşması’nın en sakat maddesi boğazlarla ilgili maddesi olmuş­tur. Bu madde adeta Türkiye’yi mağlup durumuna düşürerek, Türkiye’nin egemenlik haklarını kısıt­lamıştır.

İstanbul’un Boşaltılması: Antlaşmanın imzalanma-sından 6 hafta sonra İstanbul boşaltıla­caktır.

Açıklama: İşgalciler 2 Ekim 1923’de İstanbul’u terk etti.

Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye:

Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye kaldırıldı.

Borçlar:  Osmanlı’nın en fazla Fransa’ya borcu olduğundan dolayı, borçlar en fazla Fransa ile tartı­şıldı. Borçların Birinci Dünya Savaşı sonucunda Os­manlı’dan ayrılan devletlerle TBMM arasında pay­laştırılarak ödenmesine ve TBMM’nin üzerine düşen borcu taksitler halinde ödemesine karar ve­rildi.

Ermeni Meselesi: Kapandı.

Azınlıklar:  TBMM, azınlıklar bahane edilerek iç işlerine karışılmaması için bütün azın­lıkları Türk vatandaşı kabul etti. İstanbul’daki Rumlar ile Batı Trakya’daki Türkler hariç; diğer azınlıkların ve dışarıdaki Türklerin ülkelerine dö­nebileceği kabul edildi.

Yabancı Okullar:  Yabancı okulları iç mese­lesi sayan TBMM, Lozan görüşmelerinde yabancı okulları tartışma konusu yaptırmadı.

Savaş Tazminatı:  Yunanistan, Karaağaç bölge­sini savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verecektir.

Açıklama: Bu madde, Trakya’nın Birinci Dünya Savaşı öncesin­deki sınırını değiştirmiştir.

Patrikhane:  Patrikhane İstanbul’da kalacaktır. Patrik seçimini, başka devletleri iç işlerine karıştırmak istemeyen Türkiye yapacaktır. Türkiye, Or­todoks din adamlarının belirlediği üç adaydan birini patrik olarak tayin edecektir. Patriğin siyasal yetki­leri olmayacaktır.

Kıbrıs: İngiltere kendi toprağı saydığı Kıbrıs’ı görüşmeler esnasında tartışma konusu yaptırmadı. 

Lozan Antlaşması’nın Önemi:

1.Türkiye Devleti tanındı.

2.Osmanlı devletinin sona erdiği kabul edildi.

3.Türk devletinin tam bağımsızlığı kabul edildi.

4.Osmanlı’nın bıraktığı asırlık sorunlar kapandı.

5.Devrimler için ortam hazırlandı.

6.Sevr Antlaşması yürürlükten kalktı.

7.Sömürge altında yaşayan milletlere örnek oldu.

Lozan Antlaşması’nın Eleştirilen Yönleri:

1.Batı Trakya ve Ege Adaları’nın geri alınamaması

2.Patrikhanenin İstanbul’da kalması

3.Musul’un alınamaması

4.Boğazların statüsü

Lozan Antlaşması’nın Özellikleri:

1.Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan antlaşma­lar arasında günümüze kadar geçerliliğini koruyan tek antlaşmadır.

2.Birinci Dünya Savaşı sonucunda imzalanan en son antlaşmadır.

3.Yeni bir devletin kurulduğunu belgelemiştir.

4.23 Ağustos 1923’de II. Meclis tarafından onaylandı.

5.Rusya ve Bulgaristan sadece boğazlar için görüşmelere katıldı.

6.Toplam 143 maddedir.

Lozan’ı Birinci Dünya Savaşı’ndan Sonra İmzalanan Antlaşmalardan Ayıran Farklar:

1.Askeri kısıtlamalar yoktur.

2.Türkiye savaş tazminatı vermemiştir

3.Türkiye’ye ekonomik yaptırımlar uygulanmamış­tır.

4.Zaferi simgelemektedir.

5.Türkiye eşit devletler statüsündedir.