uygurlarda tun baga tarkan dönemi, tun baga tarkan, alp kutlug bilge kağan, alp kutlug bilge kağan dönemi

Uygurlarda Tun Baga Tarkan Dönemi
Yeni kağanın unvanı Alp Kutlug Bilge idi ve 789 yılına kadar on yıl tahtta kaldı. Artık T'ang hanedanı güçlendiği için eskisi gibi Çin'e karşı hakimane davranışlar gösteremedi ve barış yanlısı bir politika izledi. Onun döneminde Çin'de yukarıda bahsettiğimiz Uygur tüccarlarının yanında Dokuz Oğuzlar da serbestçe dolaşıyorlar ve ticaret yapmalarının yanında yerli halka zarar veriyorlardı. Bunların başında Tudun unvanlı biri bulunuyordu. 780'de imparator olan Te-tsung, onların ülke sınrlarının dışına çıkmasını istedi. Önce Çinliler onlardan çekinmişlerdi. Ancak, aralarında nifak çıkararak, kolayca böldüler ve daha sonra başta Tudun olmak üzere hepsini öldürdüler. Uygur Kağanı Alp Külüg Bilge'nin tepkisini de hediye ve yalanlarla önlediler.

786 yılında Sha-t'o Türkleri, Uygurların vergileri artırıp mallarını ellerinden alması dolayısıyla, onlardan ayrılıp Tibetlilerle ilişki kurdular. Akabinde onlarla birlikte Beşbalık'ı işgal ettiklerinde, Uygurlar geri alamadılar. Aynı Kağan 788 yılında bir Çin prensesi ile evlendi. Bu devirde gerçekleşen bir başka olay Hsi ve Shih-wei gibi Moğol kabilelerinin Çin'e saldırılarının Uygurlar tarafından önlenmek istemesi, ama başarısız olunmasıdır. Tibetlilerin kuvvetlenip Beşbalık, Kuca, Kaşgar, Hoten, Karaşar gibi önemli stratejik şehirlerde Orta Asya tarihinin akışını birden değiştirmiştir. Karlukların doğu grubu ve Sha-t'o'ların Tibetlilerin tarafını tutması Uygurların işini zorlaştırıyordu. 790'da Beşbalık Tibetlilerin eline geçince T'ang imparatorları Orta Asya'dan çekildi.

Tun Baga Tarkan'ın (Alp Kutlug Bilge Kağan) 789 yılında ölümü üzerine yerine oğlu To-lo-ssu, Ay Tengride Kut Bulmış Külüg Bilge unvanıyla geçti. İki yıl kadar kısa süren hükümdarlığı döneminde Tibetlilerin işgal ettiği Beşbalık kurtarılmaya çalışıldı ve bunda başarılı olundu. 790 yılının başında adı geçen kağan muhtemelen kardeşi veya hatunu tarafından zehirlenerek öldürüldü. Kardeşi hemen kendini kağan ilan etti ise de devlet adamları kabul etmeyip öldürülen kağanın oğlunu tahta geçirdiler.

Not: Bu ilgili makale,  Ahmet Yasevi Üniversitesi Öğretim Görevlisi sayın Prof. Dr. Ahmet Taşağıl'ın Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi'nin 1. cildinde yer alan "Uygurlar" adlı makalesinden derlenmiştir.