Merkeze Bağlı Eyaletler

Buralar her bakımdan Osmanlı Devleti'nin kontrolü altında olan yerlerdir.

Başlangıçta Anadolu ve Rumeli olmak üzere iki eyalet (beylerbeyliği) vardı. Topraklar genişledikçe eyalet sayısı artmıştır. Eyaleti yöneten beylerbeyleri merkeze bağlı taşradaki en yüksek devlet görevlisiydi. Hem mülki amir, hemde komutandı.

Eyaletler sancaklara ayrılmıştır. Sancak'ta mülki ve askeri amir sancak beyidir. Güvenliği sağlayan subaşı, yargılamayı yapan kadıdır. Kadıların yerel yönetime karşı bağımsız olmalarını sağlamak için özlük hakları bakımından doğrudan kazaskere bağlanması adalet mekanizmasına verilen önemin kanıtıdır. Şehzadelere de Anadolu'da sancak beyliği verilmiştir. Manisa, Amasya, Kütahya, Bolu, Konya önemli şehzade sancaklarıdır.

Sancaklar kazalara, kazalar da köylere ayrılırdı. Kazada kadı yöneticilik (kaymakam) ve yargıçlık yapar, subaşı güvenliği sağlardı. Köylerin yönetim ve güvenliği tımarlı sipahilere aitti.

Özel Yönetimi Olan Eyaletler

Bunlar merkeze uzak yerlerdi. Trablusgarp, Tunus, Cezayir (Garp Ocakları), Mısır, Bağdat, Basra, Yemen, Habeş en önemlileridir. Bunlara Saliyaneli eyaletler denirdi. Buralarda iltizam usulüyle vergi toplanırdı. Buna göre merkeze uzak bu eyaletlerden birinin yıllık vergisi peşin olarak hazineye ödenirdi. Devlet adına vergi toplama hakkına sahip olan bu kişiye mültezim denirdi. Bu usül yükselme döneminde adaletli işlemişse de 17. yüzyılda devlet düzeninin bozulması nedeniyle mültezimler daha çok vergi toplamak için baskılarını arttırınca hoşnutsuzluklar artmış, ayaklanmalar baş göstermiştir. Hazinenin açık vermesi sebebiyle devlet 17. yüzyılda merkeze bağlı eyaletlerde de iltizam usulüyle vergi toplamıştır. Sistemin giderek tepkilere yol açması sebebiyle Tanzimat Dönemi'nde kaldırılmıştır.

Bağlı Beylikler

İçişlerinde serbest, dış, siyaset, vergi ve askerlik yönünden Osmanlı Devletine bağlı olan yerlerdi. Kırım Hanlığı, Eflak Beyliği, Boğdan Beyliği, Erdel Beyliği, Hicaz Emirliği bunlardır.

Kırım hanlığının süvari birlikleri Osmanlılara önemli güç katmıştır. Kutsal yerlerin bulunmasından ötürü Hicaz Emirlerine karşı da padişahlar hoşgörülü davranmış, vergi ve asker almamışlardır. Eflak ve Boğdan (Bugünkü Romanya) beylerine Voyvoda denilmiştir.